چکیده:

 خراسان در قرون نخستین اسلامی به‌ویژه در دوره‌ی اول عباسی (132-227 ق.) سرزمین‌های وسیعی را شامل می‌شد. اداره‌ی این ایالت به‌واسطه‌ی مرزی بودن، دوری از مرکز خلافت، وسعت زیاد و وجود اقوام گوناگون و طیف‌های فکری، سیاسی و مذهبی مختلف، همواره برای حکمرانان مهم بوده است. زیرا خراسان در این مقطع زمانی، تحولات گسترده‌ای را در زمینه‌ی سیاسی، نظامی، اجتماعی و اداری شاهد بود. سرکوب شورش‌ها از مهم‌ترین وظایف والیان به شمار می‌رفت. این شورش‌ها با انگیزه‌های مذهبی، ملی، اجتماعی و اقتصادی صورت می‌گرفت. به دلیل تعدد و تقارن برخی از شورش‌ها، والیان جهت جمع‌آوری مخارج سرکوب مخالفان، بر مردم ظلم و ستم زیادی روا داشته و موجبات نارضایتی آن‌ها را فراهم می‌نمودند. از ویژگی‌ها و مشخصات حکومت‌ها در این دوره‌ی 73 ساله می‌توان به کوتاهی آن‌ها، شورش برخی از آن‌‌ها علیه حکومت مرکزی، عرب بودن بیشتر حاکمان، مشکلات اقتصادی و ناتوانی حکومت مرکزی اشاره نمود. در این دوره به‌واسطه‌ی دخالت ایرانی‌ها در روی کار آمدن عباسیان، خلفای این سلسله بر خلاف ادوار پیشین که خراسان توسط اعراب اداره می‌شد، تعدادی از ایرانی‌ها را به‌عنوان «والی»، وارد تشکیلات حکومتی کردند که خود زمینه‌های واگذاری خراسان به ایرانی‌ها را برای همیشه فراهم نمود. گردآوری داده‌ها، مطالعه و تحلیل شرح حال‌های 25 والی که از طرف عباسیان برای اداره‌ی خراسان فرستاده می‌شدند، نشان می‌دهد که این والیان دارای ویژگی‌هایی نظیر مورد اعتماد بودن، سابقه‌ی خدمت به عباسیان، داشتن تجربه‌های سیاسی و نظامی و قابلیت در اداره‌ی ایالت، سن بالا و شیخوخیت بوده‌اند. از جمله وظایف این والیان برقراری نظم و امنیت، سرکوب شورش‌ها، انجام اصلاحات در زمینه‌ی اداری و اقتصادی، گسترش اسلام با انجام غزا و ساخت و توسعه‌ی مساجد و ساخت استحکامات دفاعی بوده است؛ بنابراین می‌توان گفت اساس تشکیلات بعدی مانند دیوان جند، قضا، برید که در حکومت‌های طاهریان و سامانیان در خراسان رشد کرد، در این دوره بنیان نهاده شده و یا توسعه‌ یافته است. لذا در این رساله کوشش شده است چگونگی نظام اداری و سیاسی خراسان در این دوره‌ی هفتادوسه ساله مورد توجه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها:خراسان، اوضاع سیاسی، اوضاع اداری، عباسیان، والیان خراسان.

نوشتن دیدگاه