مجموعه‌ی پایان‌نامه‌هاي سایت دانشنامه اهل‌بیت (ع) به معرفی پایان‌نامه‌های مرتبط با مداخل دانشنامه اهل‌بیت (ع) می‌پردازد. این بخش از سایت به‌مانند قسمت مقالات، به سه کلان موضوع «تاریخی»، «کلامی _ سیاسی _ اجتماعی» و «فقهی _ اخلاقی» تقسیم شده است. یکی از زیرمجموعه‌های قسمت تاریخیِ پایان‌نامه‌ها، بخش «اهل‌بیت (ع)» بوده، که به چهارده معصوم (ع) و اهل‌بیت (ع) (به شکل عام) تقسیم شده است. در این مقال بر آنیم تا بخش پایان‌نامه‌های عنوان «امام صادق (ع)» از این مجموعه را معرفی کنیم.
به‌طور‌کلی معرفی هر پایان‌نامه در سایت دانشنامه اهل‌بیت (ع) علاوه بر ذکر نویسنده و اساتید راهنما و مشاور و سال و مکان دفاع، گاه شامل توضیحاتی مختصر از محتویات آن بوده و گاهی همراه با ذکر چکیده و کلیدواژه و در پاره‌ای از موارد با درج فصول کلی پایان‌نامه است که از بانک‌های اطلاعاتی مجازی و در برخی اوقات با مراجعه حضوری به کتاب‌خانه‌ی دانشگاه‌ها میسر گشته است. چنان‌که با جستجو در بانک‌های مقالات، آن تعداد از نگاشته‌هایی که در ارتباط با موضوع پایان‌نامه از نویسنده یافت شده، به این متن اضافه گشته‌اند.
بنابراین در بخش «امام صادق (ع)» تعداد 30 پایان‌نامه قرار گرفته، که به 5 زیرمجموعه تقسیم شده است که عبارتند از: «امام (ع) و تفسیر قرآن»، «زمانه امام (ع)»، «سیره امام (ع)»، «متفرقه» و «میراث حدیثی امام (ع)». از مجموع پایان‌نامه‌های امام صادق (ع) 16 پایان‌نامه همراه با چکیده، کلیدواژه و سرفصل بوده، و 14 پایان‌نامه تنها شامل چکیده و کلیدواژه است. شایان ذکر است که در اینجا به تعدادی از پایان‌نامه‌های این بخش که برخی از آن‌ها با مقالات ارزشمندی از سوی نویسنده پایان‌نامه همراه بوده است، اشاره می‌شود:
1. عنوان پایان‌نامه: «بررسی روایات تفسیری امام صادق (ع) در جزء نوزده قرآن»
نویسنده: «کامران اویسی»
اساتید راهنما و مشاور: «رضا مؤدب» و «محمدتقی دیاری بیدگلی»
سال و مکان دفاع: 1390، دانشگاه قم
چکیده
روایات تفسیری بر جای مانده از پیامبر (ص) و اوصیای گرانقدرش (ع) یكی از منابع معتبر تفسیر و مطمئن‌ترین راه برای دست یافتن به بخشی از معانی قرآن می‌باشد. سخنان تفسیری آن بزرگواران میراثی است گرانقدر و مورد نیاز هر مفسری. آمیخته شدن روایات مذکور به آفاتی چون جعل و تدلیس و ارسال، بایسته بودن مطالعه و تنقیح روایات تفسیری را آشكار می‌سازد. تفسیر قرآن به قرآن، قرآن به سنت، بیان تمثیلی و تفسیر قرآن با استفاده از قواعد عقلی از جمله روش‌هایی است كه امام ششم در روایات تفسیری به كار بسته‌اند. جامع نبودن، ضعف سند و درآمیختگی تفسیر و تأویل، ظاهر و جری و بطن از جمله کاستی‌های روایات تفسیری به شمار می‌آیند. بررسی روایات تفسیری امام صادق (ع) در جزء نوزدهم قران كریم، پژوهش سندی و متنی و دلالی مجموع 142 روایت تفسیری ایشان در ذیل آیات جزء نوزده قرآن کریم با رویكرد احیاء روش تفسیر روایی است. روایات مربوط به هر آیه از تفاسیر نور الثقلین و البرهان، استخراج گردید و با منبع اصلی آن روایت، تطبیق داده شد؛ ترجمه روایات به بررسی سندی _ رجالی پرداخته شد و نوع سند آن مشخص گردید؛ لغت‌های مشكل موجود در احادیث توضیح داده شد؛ دلالت حدیث مورد مطالعه قرار گرفت. از مجموع روایات یاد شده، 35 روایت صحیح، 4 روایت حسن، 12 روایت موثق، 91 روایت ضعیف می‌باشند.
کلیدواژه‌ها
امام صادق (ع)، تفاسیر روایی، روایات تفسیری، روش تفسیر روایی، جزء نوزده، قرآن جزء نوزده، تفسیر امام صادق (ع).
فصول پایان‌نامه
این رساله در چهار فصل به تبیین مطالب خود پرداخته است:
فصل اول: «كلیات»
* نیاز به تفسیر روایی قرآن
* مهجوریت قرآن و روایات
* روش تفسیری امام صادق (ع)
* هندسه سوره‌های جزء نوزده و روایات تفسیری ذیل آن‌ها
* حجیت روایات تفسیری
* اصطلاحات سندی (رجالی و درایی)
فصل دوم: «بررسی سندی و دلالی روایات تفسیری امام صادق (ع) سوره فرقان»
فصل سوم: «بررسی سندی و دلالی روایات تفسیری امام صادق (ع) در سوره شعراء»
فصل چهارم: «بررسی سندی و دلالی روایات تفسیری امام صادق (ع) در سوره نمل».
*****
2. عنوان پایان‌نامه: «مهندسی فرهنگی امام صادق (ع)»
نویسنده: «مهدی نیک آفرین»
اساتید راهنما و مشاور: «فاطمه جان احمدی» و «محمد نصیری»
سال و مکان دفاع: 1390، دانشگاه معارف اسلامی قم
چکیده
وجود انحرافات فرهنگی و بدعت‌های دینی در عصر امویان لزوم بازنگری در فرهنگ اسلامی به‌ویژه فرهنگ مذهب تشیع را فزونی بخشیده بود. مناسب‌ترین شرایط فرهنگی _ اجتماعی و سیاسی مختص عصر امام باقر و امام صادق (ع) است که توانست فرصتی مناسب را برای انجام فعالیت‌های فرهنگی فراهم آورد. امام صادق (ع) از بسترها و زمینه‌های موجود عصر خویش بهره جست و توانست با انجام فعالیت‌های فرهنگی گسترده، نظام فرهنگی جامعه شیعه را طراحی و مدیریت نماید. آنچه مقرر است در این پایان‌نامه بدان پرداخته شود، یافت پاسخ این پرسش ترکیبی است که «زمینه‌ها، سازوکارها و پیامدهای مهندسی فرهنگی امام صادق (ع) چه بود؟» فرضیه ترکیبی که در ذهن شکل می‌گیرد بدین قرار است: در اثر آشفتگی فرهنگی و سیاسی عصر اموی، شورش‌های اجتماعی، تحرکات فرهنگی و سیاسی عباسیان و شور و نشاط علمی عصر امام صادق (ع)، زمینه‌هایی مناسب برای ایجاد تحول فرهنگی در عصر امام صادق (ع) به وجود آمده بود و امام (ع) توانست به‌وسیله تربیت شاگردان کارآمد، طراحی سازمان وکالت، راه‌اندازی مناظرات و مجالس علمی، اهتمام به تفسیر قرآن، طراحی نظام آموزشی، تبیین چارچوب‌های فقه شیعی و کاربست ابزار تقیه، از فرصت موجود به نحو مطلوب و جامعی بهره گرفته و نظام فرهنگی جامعه شیعه را مهندسی نماید. مهم‌ترین دستاورد تلاش‌ها و فعالیت‌های امام صادق (ع) پویایی فقه شیعی، شکل‌گیری تشکیلات سیاسی ایدئولوژیک و تداوم آن، توسعه نظام فرهنگی شیعه و مفاهیم ارزشی آن و ایجاد راهکارهای حفظ مبادی فرهنگی، نظام‌مند شدن ساختار فرهنگ شیعی و درنهایت رشد علمی جامعه و پویایی فرهنگ و تمدن اسلامی را فراهم آورد. اصلی‌ترین روش تحقیق در آزمون فرضیات و دستیابی به پاسخ صریح سؤالات روش توصیفی –تحلیلی مبتنی بر اسناد و منابع تاریخی است.
کلیدواژه‌ها
امام صادق (ع)، مهندسی فرهنگی، سازمان وکالت، نظام آموزشی، فقه شیعه.
فصول پایان‌نامه
این تحقیق در چهار فصل ارائه شده است:
فصل اول: «کلیات»
* مقدمه
* بیان مسئله
* هدف و ضرورت انجام پژوهش
* سؤالات و فرضیه‌های پژوهش
* تعریف واژه‌ها و مفاهیم عملیاتی
فصل دوم: «بسترها و زمینه‌های مهندسی امام صادق (ع)»
* بحران‌های سیاسی و رشد فعالیت‌های فرهنگی
* شورش‌های اجتماعی و ایجاد زمینه‌های تحول فرهنگی
* تحرکات سیاسی و فرهنگی سیاسی عباسیان
* اوضاع آشفته فرهنگی عصر اموی و لزوم مهندس فرهنگی شیعه
* شور و نشاط علمی عصر امام صادق (ع)
فصل سوم: «ابزارها و سازوکارهای مهندسی فرهنگی امام صادق (ع)»
* طراحی سازمان وکالت
* کاربست ابزار تقیه
* تفسیر نوین قرآن
* طراحی نظام آموزشی
* مناظرات
* طراحی نظام فقه شیعه
فصل چهارم: «پیامدها و نتایج مهندسی فرهنگی امام صادق (ع)»
* رشد علمی جامعه و پویایی فرهنگ و تمدن اسلامی
* شکل‌گیری و پویایی فقه شیعی
* شکل‌گیری تشکیلات سیاسی ایدئولوژیک و تداوم آن
* توسعه تشیع و مفاهیم شیعی و طراحی راهکارهای حفظ آن
* نظامند شدن ساختار فرهنگ شیعی
* نتیجه‌گیری و پیشنهاد.
*****
3. عنوان پایان‌نامه: «نقش امام صادق (ع) در تفسیر قرآن کریم»
نویسنده: «رقیه رضایی»
اساتید راهنما و مشاور: «علی مطوری» و «سید یوسف محفوظی موسوی»
سال و مکان دفاع: 1388، دانشگاه شهید چمران اهواز
چکیده
تفسیر قرآن کریم تبیین و شرح و توضیح و پرده‌برداری از آیات را بر عهده دارد و تلاش مفسران واقعی در جهت روشن ساختن کلام خداوند بوده و هست، با توجه به اینکه پیوندی عمیق و ناگسستنی میان اهل‌بیت (ع) یعنی مفسران راستین قرآن کریم و این کتاب مقدس وجود دارد و در حقیقت چنین پیوندی نماد روشن و مسلّمی از برخی از احادیث پیامبر اکرم (ص) همچون حدیث ثقلین، حدیث سفینه و جز آن می‌باشد، آن بزرگواران به‌عنوان حاملان و وارثان قرآن کریم مهم‌ترین و ارزشمندترین تفاسیر را از آیات قرآن بر جای نهاده‌اند که به روایات تفسیری مشهور گشته‌اند و از منابع مهم تفسیر قرآن به شمار می‌آیند. بخش زیادی از آن روایات منقول از امام جعفر صادق (ع) است که یکی از امامان معصوم و عضوی برجسته از خاندان پیامبر اکرم (ص) می‌باشد. این دسته از روایات در شرایط و موقعیت‌های مختلف بیان شده و روش‌های تفسیری متفاوتی را به خود اختصاص داده است. مثلاً بعضی از این روایات درصدد بیان معانی واژگان آیه برآمده‌اند و برخی دیگر بیانگر مصادیق مختلف اعم از کلی و جزئی و یا عام و خاص بوده‌اند و نیز برخی دیگر اشاره به تأویل باطنی معنای آیات دارد و گروهی نیز اشاره به شرایط زمانی و مکانی مربوط به نزول آیات دارد که با شناخت انواع این روایات تفسیری فهم و درک معانی بسیاری از آیات قرآن کریم نیز آشکار می‌گردد. امام صادق (ع) روش‌های مختلفی در تفسیر آیات قرآنی را به کار گرفته‌اند، گاه با یک تمثیل بسیار ساده مفهوم آیه را روشن ساخته و گاهی جریان تاریخی مربوط به آیه را کاملاً تبیین فرموده‌اند، لذا با توجه به همین روش‌های گوناگون تبیین و توضیح در مورد آیات قرآنی نقش عظیم آن امام همام در مقوله تفسیر قرآن کریم آشکار می‌گردد و هر صاحب مطالعه دانا و علاقه‌مندی به تفسیر قرآن کریم مجذوب آن‌ها می‌شود. در این رساله تلاش بر این بوده است که در حدّ توان روش‌های مزبور مورد بررسی قرار گیرد و با نقل نمونه‌هایی از آن‌ها، جایگاه امام صادق (ع) در تفسیر نمایان گردد.
کلیدواژه‌ها
امام صادق (ع)، تفسیر، قرآن.
فصول پایان‌نامه
این پایان‌نامه دارای پنج فصل است:
فصل اول: «کلیات»
* علم تفسیر
* دلیل نیاز به تفسیر
* آغاز تفسیر و نخستین مفسر
* عصر تدوین تفسیر
* اهل‌بیت (ع) ممتازترین مفسران قرآن
* نتیجه‌گیری
فصل دوم: «نگرشی گذرا بر حیات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جعفر بن محمدصادق (ع)»
* بخش اول: زندگانی امام صادق (ع)
* بخش دوم: زندگانی امام صادق (ع) از حیث فرهنگی
فصل سوم: «نگاهی گذرا به تفسیر روایی»
* تفسیر روایی یا تفسیر اثری
* اقسام و دلالات روایات تفسیری
* امتیازات تفسیر روایی
* آفات تفسیر روایی
فصل چهارم: «روش‌های تفسیری امام صادق (ع)»
* امام صادق (ع) و معنای واژگان آیه
* استفاده از تفسیر ادبی
* استفاده از روش تفسیر قرآن به قرآن
* استفاده از روش تفسیر به مأثور
* استفاده از تشبیه و تمثیل در تفسیر آیات
* استفاده از عقل در تفسیر
* تفسیر از راه شرح جریان تاریخی
* تبیین معارف اعتقادی (توحید شناسی)
* تبیین و تفسیر آیات از راه بیان مصداق
* تفسیر آیات با توجه با اسباب نزول
* استفاده از روش فهم معنا با توجه به ویژگی‌های گوینده کلام
* استفاده از جری و تطبیق در تفسیر آیات
فصل پنجم: «نمونه‌هایی از روایات تفسیری امام صادق (ع)».
مقالات مرتبط
1. روش‌های امام صادق (ع) در تفسیر قرآن، حسین خاکپور، رقیه رضایی، پژوهش‌های اسلامی، تابستان 1389، شماره 6، (26 صفحه، از 49 تا 74).
2. روش‌های امام صادق (ع) در تفسیر قرآن با نگاهی به روایات تفسیری اهل سنت، حسین خاکپور، مشکوه، تابستان 1389، شماره 107، (14 صفحه، از 52 تا 65)، (علمی _ ترویجی).
