چکیده:
امام صادق (ع) بهعنوان صاحب مکتب جعفری احادیث بسیاری را از خود بر جای نهادهاند که در میان روایات تفسیری مفسران اهل سنت نمودی خاص یافته است. این احادیث به اشکال مختلفی در آثار آنان دیده میشوند. یکی از بزرگترین مفسرین اهل سنت شهرستانی است که در تفسیر خود از روایات اهلبیت (ع) بهویژه امام صادق (ع) استفاده نموده و تأثیر زیادی از روایات ایشان گرفته است؛ و این موضوع اهمیت بررسی روایات ایشان را در تفسیر شهرستانی دوچندان میکند. نوشته حاضر به روش تحلیلی با تتبع در تفسیر مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرارِ شهرستانی به بررسی اصول و مبانی شهرستانی در مباحث فهمپذیری، تفسیر و علوم قرآنی میپردازد و استخراج و گونه شناسی روایات امام صادق (ع) را در پی دارد. از جمله مباحثی که ذیل این عناوین پرداخته میشود: امکان فهم و جواز تفسیر قرآن، حجیت سیره اهلبیت (ع)، چند سطحی بودن، تحریف ناپذیری قرآن و بررسی علم تفسیر و تأویل و ممنوعیت تفسیر به رأی میباشد و از میان زوجهای زبانی که پایههای تفسیر و تأویل شهرستانی هستند سه زوج مفروغ و مستأنف، تضاد و ترتب و خلق و امر را معرفی میکند و نظر او را در مورد کیفیت جمع قرآن، مباحث ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه و عام و خاص میآورد. همچنین به شیوههای بهرهوری شهرستانی از روایات امام صادق (ع) میپردازد و نتیجه میگیرد شهرستانی علم قرآن را مختص به اهلبیت (ع) میداند، آنان را حافظ و نگهبان واقعی قرآن میشناسد و در مبانی و اصول از امام صادق (ع) و روایات ایشان بسیار تأثیر پذیرفته است و به شیوههای متفاوتی از این روایات بهرهوری کرده که گاهی این بهرهوری ترجیحی است، در آن سخن معصوم بر سایر اقوال ترجیح داده میشود و زمانی بهرهوری تأییدی است که یا تأیید صحت کلام امام است با روایات دیگر یا تأیید کلام خود و دیگران است با روایت امام، در پارهای موارد این بهرهوری ضمنی و زمانی مبنایی و عرفانی است که نوشته حاضر به آن میپردازد.