چکیده:
آرامش و قرار درونی و روحی، هم؛ نیاز راستین و همیشگی انسان و هم گمشده حقیقی او است؛ زیرا انسانی که از عوالم معنا (لاهوت، جبروت و ملکوت) به عالم ماده (ناسوت، طبیعت) در قوس نزول هبوط کرد و با هزاران مظاهر فریبنده و چالشهای زندگی روبهرو و دچار غفلت، فراموشی و حرص و آزمندی شد و بیماریهای اخلاقی و رذایل درونی مانند کبر، حسد، فزونطلبی و ... نیز به او روی آورد، به سبب داشتههای خویش مضطرب است که از دست ندهد و برای آنچه ندارد، در ناآرامی به سر میبرد که چگونه به دست آورد و اگر الهیاندیش، الهیبینش و الهیروش نباشد، یعنی دارای تفکّر دینی و جهانبینی اسلامی و وحیانی نباشد، نه به حکمت و قدرت الهی ایمان میآورد و نه حافظ و نگهبان بودن خدا را باور میکند؛ و خود یعنی خود خاکی، سفلی و پنداریاش را اصالت داده و همهکاره روزگار میشناسد و اگر چیزی را نداشت، اضطراب و حرص به دست آوردنش را در دل میپروراند و دچار فقر روحی و خلأ درونی میشود و آنگاه که چیزی را دارا شد، غصه و نگرانی از دست دادنش، آرامش خویش را به مخاطره انداخته و از دست میدهد و اگر مکتبی، مکتب رنج باشد و جهان را فقط با عنصر فقدان، عدم، زوالپذیری داشتهها و یأسپروری تفسیر کند و ریشههای رنجزایی و راههای رهایی از رنج را تنها با روشهای «سلبی» محض نشان دهد؛ آنهم بدون اینکه تفسیرهای مثبت و راهکارهای عملی «ایجابی» را در مواجهه با دردها و رنجها ارائه دهد و حتی آغاز و انجام انسان و جهان را منهای خدا بنگرد، راه چاره کامل و جامعی نیست؛ مانند مکتب «بودیسم» یا برخی از شبه عرفانها و عرفانهای مدرن و نوظهور که تنها راه چاره را در خلوت و خلسههای بدون هدف و تخدیر کننده یا رفتن به عوالم وهم و خیال بهوسیله گیاهان دارویی توهمزا و روانگردان میدانند و نیز برخی بهوسیله سحر، جادو، نوشیدن مشروبات الکلی، استفاده از مواد مخدر و ... میکوشند، دردهای طاقتفرسای انسان مدرن و غرق در تکنولوژی و صنعت الکترونیک یا تحت ولایت تکنیک و نفسانیت را درمان کنند. همچنین میکوشند به کمک فال، تمرکز حواس، مراقبههای سطحی، تلقینهای مصنوعی و موقتی و حتی ذکرهای بیمعنا و مجهول که آدمی را از واقعیتها و چالشهای زندگی خارج میسازد، آرامش زودگذر و قشری را حاکم کنند؛ مانند عرفانهای ویندایر، اشو، سای بابا، کریشنا مورتی، دالایی لاما و ... که نهتنها راه چاره اصیل، حقیقی، واقعی، دائمی، معنادار، هدفدار، روشمند و جامع و کامل نیستند، بلکه تنها برای لحظاتی مفیدند تا آدمی را از تضادها و درگیریهای روزمره زندگی خارج کنند. در حقیقت این شیوهها، فرار از واقعیت، ضعیف کردن نیروهای خفت درونی، انرژیهای ماورایی انسان و از کار انداختن قدرت روح انسان است؛ انسان که میتواند بهوسیله تصعید تکاملی خود و قرار گرفتن در جاذبه کمال مطلق و ماورا اندیشی و نیز با حقایق ملکوتی در همین عالم ماده، به آرامش و طمأنینه صادق، صائب و پایدار دست یابد؛ آرامشی که نیاز درون و غذای روح انسان است. بدون تردید، سراسیمگی، بیتابی، نگرانی و آشفتگی، دستآورد زمانهای است که انسان امروزین خود خالق و صانع آن بوده است. با نگاهی ژرف به فطرت بشری درمییابیم که آرامش حقیقی جز با نزدیکی به ذات لایزال الهی دست نایافتنی است. این جام نیایش به درگاه ربوبی است که نوشیدنش انسان را در بینهایت خوشیها، زیباییها و آرامشی اصیل فرو میبرد و او را به ابدیت پیوند میدهد. بر همین اساس در این رساله تلاش شده است تا مدل پیشنهادی برای رسیدن به آرامش مبتنی بر آیات و روایات باشد. این رساله در هفت فصل تدوین گردید که گزارش اجمالی از مندرجات فصول به شرح ذیل ارائه میگردد: فصل اول مربوط به کلیات شامل بیان مسئله، پرسشهای اصلی و فرعی، اهداف، پیشینه و روش تحقیق میباشد. در فصل دوم به رویکرد روانشناسی آرامش و واژههای متقابل آن نظیر اضطراب، استرس و افسردگی پرداخته شد؛ و در انتهای فصل راهکارها و تکنیکهای کنترل اضطراب و اصول آرامشیابی و آرامشبخشی بیان شد. در فصل سوم ضمن بحث از مفهومشناسی معنویت، ویژگیها و عوامل جذابیت جنبشهای نوپدید تشریح شد و در ادامه به عوامل و روشهای رسیدن به آرامش از نظر اشو، سایبابا، دالایی لاما و کریشنا مورتی پرداخته شد و نسبت به هر کدام از این عوامل تحلیل و بررسی مفصّلی صورت گرفت. در فصل چهارم به آرامش در اخلاق اسلامی پرداخته شد. ابتدا واژههای مترادف آرامش نظیر اطمینان، سکینه، امنیت و وقار توضیح داده شد و سپس به جلوهها و فواید آرامش پرداخته شد. در فصل پنجم به عوامل ایجاد آرامش از قبیل آرامش اعتقادی _ روانی و طبیعی _ زیستی، با استناد به آیات و روایات پرداخته شد. در فصل ششم موانع بقای آرامش به استناد آیات و روایات مطرح گردید. در فصل هفتم به چیستی، انواع، عوامل، موانع و آثار آرامش با تأکید بر تفاوتهای موجود در اخلاق اسلامی و معنویتهای جدید اشاره شد و در پایان مدل پیشنهادی آرامش در معنویتهای جدید و اخلاق اسلامی همراه با راهکارهای حصول به آرامش ارائه گردید.
معرفی کتاب:
از این پایاننامه کتابی تحت عنوان «مدل آرامش در اخلاق اسلامی و معنویتهای جدید» به رشته تحریر در آمده است.