چکیده:
پژوهش حاضر به بررسی تاریخ تشیع در خراسان بزرگ پرداخته است. مرو از زیباترین شهرهای خراسان بزرگ است که بخشی از آن در ترکمنستان کنونی قرار دارد و شیعیان آنجا به زبان ترکی صحبت میکنند. عمدهترین مرکز تشیع در مرو، شهرک بایرام علی میباشد. از حاکمان این خطه میتوان به جُعده که در سال 37 هجری از سوی امام علی منصوب شد و مأمون که در سال 186 هجری از سوی پدرش بر منطقهای وسیعتر شامل خراسان، قسمتی از ایران، هند، کابل و ترکمنستان گماشته شد، نام برد. در سالهای 125 و 127 هجری، شیعیان به رهبری یحیی بن زید و عبدالله بن معاویه، در جوزجان و مرو علیه خلفای ستمگر اموی قیام کرده و به شهادت رسیدند. در سال 130 هجری نیز ابومسلم خراسانی در مرو به قدرت رسید و باعث استقرار خلافت ابوالعباس اولین خلیفه عباسی در سال 131 هجری گردید. از حوادث سال 140 هجری در مرو میتوان به شورش سفیدجامگان، ظهور فرقه مقنّع و باطنیان مرو، قیام حسین بن علی و قیامهای دیگر اشاره کرد. مهاجرت شیعیان مدینه و یمن به خراسان بزرگ و تبلیغات و قیامهای بعضی از سادات مانند یحیی بن زید و یحیی بن عبدالله و مخصوصاً ورود امام هشتم شیعیان حضرت امام رضا، به مرو در سال 201 هجری، اقدامات فرهنگی و تبلیغی آن حضرت و شهادت ایشان و واقعشدن مرقد مطهرش در شهر طوس، باعث گسترش و شکوفایی تشیع در این منطقه گردید. خراسان بزرگ در قرن سوم هجری تا قبل از حمله مغول، مرکزیت جهان اسلام و مهد ستارگان دانش، راویان اخبار، پزشکان و ریاضیدانان بود. از پیامدهای حمله مغول به خراسان بزرگ، قتل عام مردم و بهخصوص دانشمندان شیعه و نابودی کتابخانهها و مراکز علمی و فرهنگی میباشد. قبور امام زادگان و نسل زیادی از صحابه پیامبر اسلام (ص)، موجب پدید آمدن آثار و بناهای تاریخی زیادی در این خطه شده است.
کلیدواژهها:خراسان بزرگ، مرو، جنبش، تشیع، عباسیان، ترکمنستان.