چکیده:
شعر گونه ای از سخن است که با هیچ قید و بند و اندیشه ای نمی توان آن را مهار کرد و به مسیر ویژه ای جهت داد و از این رو، چه بسا با خواسته های دینی و اخلاقی سرِ سازگاری نداشته باشد. این موضوع که آیا دین و هنرِ کامل، یک جا جمع می شوند و به دیگر سخن، آیا یک اثر هنریِ کامل حتماً بازتاب دهندة اخلاق عرفی و شرعی هم هست؟ از دیر باز مورد بحث و اختلاف سخن سنجان یونانی، ایرانی و عرب بوده است. اما به هر روی، در هر دوره ای برخی سرایند گان تلاش کرده اند از هنر سرایندگی، در جهت پاس داشت یا تبلیغ و گسترش ایدئولوژی خود بهره بگیرند. ناصر خسرو قبادیانی سرایندة پارسی زبان قرن پنجم هجری و کمیت بن زید اسدی شاعر کوفی و عرب زبان پایان دورة اموی از جملۀ کسانی هستند که از هنرِ شعر جهت تبلیغ و فراخوانی به مذهب خود بهره گرفته اند. کمیت، شاعری شیعی و زیدی مذهب بود و ناصر خسرو هم پس از آن که دچار دگرگونی درونی شد، به کیش اسماعیلی در آمد و در خراسان عهده دار تبلیغ آن شد.کمیت، شعر را از ابواب شناخته شدة نزد عرب خارج کرده و بابی تازه به نام استدلال منطقی، مباحثه و مناظرة عقلی برای آن گشوده است. وی در مجموعۀ اشعاری به نام «هاشمیات» ضمن دفاع از علویان و خاندان پیامبر(ص) و یاد بزرگی های آن ها، بر خانــدان امـوی مــی شورد و حکومت شان را غیر شرعی به شمار می آورد. ناصر خسرو نیز هنگام دفاع از شیعه به مسایلی چون اثبات جانشینی علی(ع) و حقانیت او، دعوت به دین اسلام، حمایت از مذهب فاطمی و ... می پردازد. نکتة قابل توجّه این است که هر دو شاعر با احاطة تاریخی و آگاهی دینی گستردة خود و بهره گیری از دلایل عقلی، امثال و اشعار عرب، و هنر اقناع مخاطب -چه بسا به تأثّر از مکتب معتزله- می کوشند اندیشه ها و افکار اعتقادی خود را اثبات کنند؛ به دیگر سخن، این هر دو پیش از آن که بخواهند احساس مخاطب را برانگیزند، قصد اقناع عقلی او را دارند. این امر چه بسا سبب شده ارزش ادبی و هنری سروده های آن ها، کم تر از اهمیت سیاسی، تاریخی و ایدئولوژیک آن باشد.

pdf دانلود مقاله خطاب استدلالی در شعر ناصر خسرو قبادیانی و کمیت بن زید اسدی (196 KB)

نوشتن دیدگاه