چکیده:
از مناسک رايج و پرکاربرد جامعه اسلامي، استخاره کردن است؛ رفتاري با شيوه هاي متنوع که پيشينه اي کهن در فرهنگ اسلامي دارد. عمده شيوه هاي متنوع اين منسک، ماثور و برخي نيز غيرماثورند. به تبع، هر يک نيز خاستگاهي دارند و خود نيز در طول زمان، دچار تحولات و تغييراتي شده اند. تنوع شيوه هاي استخاره و آداب همراه آن به قدري است که يافتن وجه جامعي ميان اين اشکال مختلف و بازشناسي ماهيت استخاره را بر پايه آن مولفه هاي مشترک دشوار مي کند. از آن سو، عمده شيوه هاي استخاره در قالب رواياتي منسوب به معصومين عليهم السلام عرضه شده اند؛ رواياتي که معمولا با روش هاي کهن علوم حديث نمي توان آن ها را تاريخ گزاري کرد. بر اين پايه، بناست که مطالعه پيش رو با شناخت شيوه هاي مختلف منسک، ارزيابي شواهد بازمانده درباره هر شيوه و نمودن معيارهايي براي دسته بندي اين شيوه ها، به فرضيه اي براي تاريخ استخاره و تحول و تکامل آن در طول تاريخ فرهنگ و تمدن اسلامي دست يابيم. بر پايه چنين فرضيه اي خواهيم توانست روايات پرشمار استخاره را تاريخ گزاري کنيم. به نظر مي رسد اشکال مختلف استخاره در دوره اي طولاني از زمان، از ساده ترين شکل آن که دعايي ساده براي حاجت خواهي است، به رفتاري پيچيده، با کاربرد فناوري ها و ابزارهاي گوناگون تبديل شده است.
كليد واژه: تفال، تشهد، تاريخ آيين هاي اسلامي، تاريخ نماز، روان شناسي دين، تاريخ گزاري روايات
