چکیده
تأویل قرآن، موضوعى است که بیشتر مفسران و نویسندگان علوم قرآن، مطالبى درباره آن نگاشته اند; امّاحقیقت این است که بیشتر این نوشته ها و پردازشها آن گونه که باید پرده ابهام از چهره این اصطلاح برنگرفته اند وچه بسا نوشته هایى که به جاى زدایش ابهام مایه زایش پرسشهایى جدید دراین مقوله هستند. دگرگونى معنایى و به کار رفتن اصطلاح تأویل در برابر اصطلاح تفسیر و تنزیل ودرکنار ظهر و بطن قرآن ممکن است از جمله زمینه هاى ابهام این واژه باشد. فهم معناى واژه (تأویل) با تکیه بر معناى لغوى و دستورى آن چندان دشوارنیست، چه این که تأویل ازماده (اول) است و فعل ثلاثى مجرد آن (آل) است، به معناى (رجوع)1 وامّا تأویل، مصدر باب تفعیل است،2 یکى از وجوه رایج معنایى باب تفعیل متعدى ساختن فعل لازم است. درثلاثى مجرد اگر معناى این واژه، رجوع به اول وآغاز هرچیز باشد، در باب تفعیل معناى آن رجوع دادن آن چیز به مبدأ و آغاز آن خواهد بود. به همین دلیل است که گفته اند: (مراد از تأویل تصرّف درمعناى ظاهرى لفظ است، به گونه اى که لفظ ازمعناى ظاهر و موضوع له، روبه سوى معناى دیگر نهد. البته این روآورى از معناى ظاهرى به معناى دیگر مبتنى بر قرینه و دلیل ویژه است.)3 گویا مشکل با این شناخت حل نمى شود وابهام با این تعریفها برطرف نمى گردد. امّا به هر حال، پیش از بررسى آن در کلام وحى و سخن مفسران وحى، باید ریشه لغوى این اصطلاح روشن شود.
