چکیده:
در مکاتب اخلاقی مختلف برای تحقق فعل اخلاقی، معیارهای متفاوتی را طرح کرده‌اند که از فاعل آن فعل اخلاقی انتظار عمل به آن قوانین را دارند. یکی از مباحث مهم در اخلاق که به آن پرداخته شده است مسئله‌ی «نیت» است درحالی‌که در مکتب اخلاقی اسلام یکی از موضوعاتی که به‌عنوان اساس ارزش در افعال اخلاقی مطرح می‌شود نیت کار و انگیزه‌ای است که انسان را وادار به انجام فعل می‌کند و این نیت برخاسته از اختیار انسان می‌باشد؛ لذا نیت معیاری برای تعیین ارزش افعال اختیاری به شمار می‌آید و آن را منشأ خوبی‌ها و بدی‌ها معرفی می‌کند به‌طوری که هرکس با انجام دادن هر عمل تنها به همان مرتبه‌ای دست می‌یابد که نیت آن را دارد. کما اینکه پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «کل عامل یعمل علی نیته» (اصول کافی، ج 2 ص 84)؛ هرکس بر پایه‌ی نیتش عمل می‌کند. از این‌رو از نظر ملامحسن فیض کاشانی (ره) و امام خمینی (ره) که از بزرگان و دانشمندان علم اخلاق به شمار می‌روند، تنها خوب بودن فعل (حسن فعلی) برای ایجاد ارزش اخلاقی کافی نمی‌باشد، بلکه افزون بر آن، انگیزه و نیت فاعل (حسن فاعلی) در آن فعل نیز بایستی نیک و الهی باشد و تنها در این صورت است که فعل اخلاقی برای فاعل آن، سعادت‌بخش خواهد بود؛ بنابراین ارزش هر رفتار اختیاری، از جهت نیت وابسته به این است که نیت فاعل در انجام دادن آن رفتار تا چه اندازه‌ای به نیت خالص تقرب نزدیک است. این تأثیر و رابطه بین نیت و ارزش اخلاقی یک رابطه‌ی تکوینی و حقیقی است؛ نه رابطه‌ای جعلی و قراردادی. نیت در حسن و قبح فعل به شکلی تأثیرگذار است که عمل فاقد نیت نیک هیچ‌گاه عمل باارزش تلقی نمی‌شود.
کلیدواژه‌ها: نیت، حسن فعلی، حسن فاعلی، فیض کاشانی (ره)، امام خمینی (ره).
فصول پایان‌نامه:
این تحقیق دارای پنج فصل می‌باشد:
فصل اول: «مباحث معناشناختی نیت»
* اخلاق
* نیت
* نیت و مفاهیم مرتبط
* انگیزه و انگیزش
فصل دوم: «مباحث وجود شناختی نیت»
* سنخ مابعد‌الطبیعی نیت
* نیت از مقوله‌ی فعل یا انفعال
* متعلق نیت
* عوامل پدیدآورنده‌ی نیت
* متواطی یا مشکک بودن نیت
* نقش فلسفی نیت در غایت اخلاقی
فصل سوم: «مباحث معرفت‌شناختی نیت»
* راه‌های علم و معرفت به نیت
* راه حصول علم به نیت برای خود فاعل
* راه حصول علم به نیت برای دیگران
فصل چهارم: «نیت به‌مثابه امری مشمول احکام اخلاقی»
فصل پنجم: «نیت زمینه‌ساز احکام اخلاقی»
نتیجه‌گیری.
