چکیده:
تهذیب و تزکیه نفس، از جایگاه مهمی در اسلام برخورداراست تا آنجا که قرآن یکی از اهداف اصلی رسالت پیامبر (ص) و دیگر پیامبران الهی را تعلیم و تزکیه نفوس برشمرده است. لذا، در اسلام برترین جهاد، جهاد با نفس نامیده شده است. در اندیشه و آثار امام خمینی (ره) نیز تهذیب نفس جایگاه مهمی را به خود اختصاص داده و ازجمله مسائل مهمی است که در تمامی آثار اخلاقی و عرفانی حضرت امام (ره) با حساسیتی خاص به آن پرداخته شده است. در منطق امام خمینی (ره)، ورود به سیاست و به دست گرفتن حکومت، هدف اساسی نیست، بلکه هدف آرمانی و مهم تربیت و هدایت انسان در سیر از عالم خاک تا ملکوت اعلی، خودسازی و تهذیب نفس است. امام خمینی (ره)، ضمن تأکید بر تقدّم تزکیه بر تعلیم و تعلّم، تهذیب و مبارزه با هواهای نفس را «در رأس همه امور» دانسته و عدم خودسازی انسان را زمینه‌ساز فساد در جامعه می‌دانند. ایشان، شرط اساسی موفقیت و پیشرفت جوامع اسلامی در عرصه‌های مختلف و مصونیت آن‌ها از توطئه‌های دشمنان را در گرو خودسازی و تهذیب نفس می‌دانند. از مهم‌ترین مراحل و روش‌های خودسازی و تهذیب نفس از منظر امام خمینی (ره)، تفکّر، بیداری و انگیزه الهی، عزم و اراده، مشارطه، مراقبه، محاسبه، معاتبه، خالص کردن انگیزه‌ها و اعمال برای خدا را می‌توان نام برد. حضرت امام (ره)، غفلت از گناه و کوچک شمردن آن، حب نفس، غفلت از خود و عیب‌جوئی از دیگران، علم بدون ایمان، لذّت گرایی، خودباختگی و نسیان آخرت را از موانع مهم خودسازی و تهذیب نفس بشر می‌دانند. ایشان، بهترین زمان خودسازی و تهذیب نفس را هنگام جوانی می‌دانند و بر اهمیت این دوران در پرداختن به تهذیب نفس و خودسازی تأکید وافر دارند. حضرت امام (ره)، تمام گرفتاری‌های جهان بشریت و جوامع اسلامی را ناشی از مسئله عدم تزکیه و زنده بودن هواهای نفسانی دانسته و تنها راه رسیدن به رستگاری به‌عنوان هدف متعالی زندگی را، با حرکت در مسیر خودسازی، تهذیب نفس و عمل به دستورات الهی، میسّر می‌دانند. از دیدگاه ایشان، تهذیب و تزکیه‌ی نفس از عوامل بسیار مهم زمینه‌ساز و تحقّق حکومت اسلامی می‌باشد.
کلیدواژه‌ها: تهذیب نفس، خودسازی، امام خمینی (ره)، جهاد اکبر، عزت‌نفس.
