چکیده:

 توبه در لغت به معنای بازگشتن و در اصطلاح عبارت است از: ندامت و پشیمانی بر اعمال گذشته و تصمیم بر عدم بازگشت به گناه. این واژه از جمله الفاظ مشترک بین پروردگار و عبد می‌باشد. توبه خدا عبارت است از: برگشتن به‌سوی عبد به رحمت و توبه عبد عبارت است از: برگشتن به‌سوی خدا به استغفار و دست‌برداری از معصیت. استعمال واژه‌های توبه، استغفار و انابه در آیات و روایات گاه به‌گونه‌ای است که نشان می‌دهد بین آن‌ها اتحاد معنایی وجود دارد، اما توجه به معنای لغوی و اصطلاحی آن‌ها و نیز برخی دیگر از شواهد، نشان‌دهنده‌ی افتراق و تعدد معنای آن‌ها می‌باشد. بی‌گمان توبه از اموری است که هیچ اختلافی در وجوب آن نیست و دلیل آن، دلالت قرآن، سنت، عقل و اجماع بر این امر است همچنان که فوریت این وجوب نیز از طریق همین ادله چهارگانه قابل اثبات است. عمومیت فرمان «و توبوا الی الله جمیعاً» نشان می‌دهد که وجوب توبه عمومی است و هرکس در هر موقعیت و مرتبه‌ای از معنویت که باشد ناگریز از آن است. در قرآن کریم و روایات معصومین (ع) هم از توبه گناهکاران و هم از توبه پیامبران سخن به میان آمده است بنابراین توبه نه‌تنها بر گناهکاران بلکه بر اولیای خدا نیز واجب می‌باشد البته نباید چنین تصور شود که توبه آن‌ها العیاذ بالله مثل توبه انسان‌های گناهکاری است که دامن خود را به معصیت آلوده کرده‌اند بلکه توبه مراتبی دارد که عبارتند از توبه عوام، توبه خواص و توبه اخص. علمای اخلاق با استناد به حکمت معروفی از امام علی (ع) که در آن استغفار را بر شش پایه معنا فرموده است ارکان و شرایط توبه را استنباط کرده و معتقدند: دو پایه اول یعنی «ندامت» و «عزم بر عدم بازگشت به گناه» ارکان توبه، دو پایه دوم یعنی «جبران حقّ الله» و «جبران حقّ الناس» شرایط قبول توبه و دو پایه سوم یعنی «گداختن گوشتی که از حرام بر بدن روئیده» و «چشاندن درد طاعت به تن به‌اندازه‌ی شیرینی معصیت» شرایط کمال توبه هستند، هرچند که برخی دیگر از علمای اخلاق معتقدند که دو پایه دوم نیز جزء شرایط کمال توبه هستند و بنابراین توبه بدون آن‌ها نیز پذیرفته خواهد شد. آیات و روایات اسلامی با صراحت تمام بیان می‌کنند که خداوند توبه بندگان خود را می‌پذیرد. در مورد پذیرش توبه از جانب خداوند عده‌ای همچون معتزله معتقدند که پذیرش توبه بر خداوند واجب است ولی اشاعره همچون اکثر علمای امامیه معتقدند که خداوند تفضلاً توبه را پذیرفته و عقاب را ساقط می‌کند و در پذیرفتن توبه، تفاوتی میان گناهان نیست اما اگر انسان آن‌قدر توبه را به تأخیر افکند که امارات و نشانه‌های مرگ را به چشم مشاهده نماید و یا به همان حالت کفر و آلودگی‌اش رخت از جهان بربندد و به سرای ابدی کوچ کند، دیگر توبه او مقبول خداوند واقع نمی‌گردد. شرط وفا بر توبه آن است که انسان بعد از توبه، دیگر به گناه معاودت نکند و این امری است که نیاز به امداد الهی دارد و تائبان از این حیث به چند دسته تقسیم می‌شوند. در نهایت باید گفت که توبه نه‌تنها در زندگی معنوی انسان بلکه در زندگی مادی او نیز مؤثر است. محبت پروردگار، آمرزش گناهان، تبدیل سیئات به حسنات، دعای فرشتگان، شفاعت توبه و ... از جمله آثار معنوی توبه و نزول برکات آسمانی، زندگی گوارا، محترم شدن تائب و ... از جمله آثار مادی توبه می‌باشد.

 فصول پایان‌نامه:

 این تحقیق دارای پنج بخش می‌باشد:
بخش اول: «معنای توبه و تفاوت آن با استغفار و انابه»
* فصل اول: معنای لغوی و اصطلاحی توبه
* فصل دوم: تفاوت توبه با استغفار و انابه
بخش دوم: «وجوب توبه، عمومیت و مراتب آن»
* فصل اول: وجوب توبه
* فصل دوم: فوریت وجوب توبه
* فصل سوم: مراتب وجوب توبه
بخش سوم: «ارکان، شرایط و آداب توبه»
* فصل اول: ارکان توبه
* فصل دوم: شرایط توبه
* فصل سوم: آداب توبه
بخش چهارم: «پذیرش و عدم پذیرش نوبه»
* فصل اول: توبه پذیری خداوند
* فصل دوم: وجوب یا تفضیلی بودن پذیرش توبه
* فصل سوم: عدم پذیرش توبه
بخش پنجم: «وفا بر توبه، آثار توبه و سرگذشت برخی تائبان»
* فصل اول: وفا بر توبه
* فصل دوم: آثار توبه
* فصل سوم: سرگذشت برخی تائبان
نتیجه‌گیری.

نوشتن دیدگاه