چکیده:
حج از مهم‌ترین عرصه‌های دینی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مسلمانان در طول تاریخ اسلام بوده است. حج ایرانیان پیش از روی کار آمدن سلجوقیان بزرگ در سده پنجم هجری، به علّت ضعف آل‌بویه و خلافت عباسی و تسلّط فاطمیان مصر بر حرمین شریفین با مشکلات زیادی روبرو بود تا آنجا که حج از اوایل سده پنجم هجری تقریباً مختل شده بود. سلجوقیان با پیروی از مذهب سنّت، هدف خود را حمایت از حرمین شریفین و باز کردن راه حج اِعلام کردند. فضای جامعه در آن دوره، یک فضای دینی بود که فرقه‌های گوناگون فقهی و کلامی مانند حنفیان، شافعیان، شیعیان دوازده‌امامی و اسماعیلیان فعالیت داشتند و قشری گری و عمل به ظواهر دین بر آن غلبه داشت. از طرف دیگر، حج در شمار فریضه‌ای دینی، با اشاعه تفکر اشعری، محدود شدن علوم عقلی و نظری، ساخت مدارس نظامیه و گسترش علوم دینی، بیش‌ازپیش مورد توجه واقع شد.
