چکیده:

 منشأ بسیاری از تحولات مهم در جامعه اسلامی از صدر اسلام، دین و ارکان آن بوده است. یکی از این ارکان در اسلام فریضه حج است که هدف آن، توحید، اتحاد و وحدت مسلمانان بوده و توانسته بر جامعه و مسائل آن تأثیر بگذارد و همچنین از آن تأثیر بپذیرد. حج‌گزاری ایرانیان شیعی‌مذهب در دوره صفوی و دشواری‌ها و موانع حجاج ایرانی در پرتو مناسبات بین دو دولت صفوی و عثمانی، با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای و با روش توصیفی تحلیلی، مورد بررسی این پژوهش است. در این رساله پژوهشگر می‌کوشد درباره حج‌گزاری در دوره صفویه به پرسش‌های زیر پاسخ دهد: 1. با عنایت به استقرار حرمین شریفین در قلمرو حکومتی سنی مذهب عثمانی، حج‌گزاری ایرانیان شیعی در دوره صفوی، با چه موانع و مشکلاتی همراه بوده و چگونه برگزار می‌شد؟ 2. مناسبات دوستانه و خصمانه ایران و عثمانی، چه تأثیری بر حج‌گزاری ایرانیان داشت؟ 3. فراز و فرود حکومت صفویان، در مراحل تکوین، تحکیم و اضمحلال، چه پیوندی با موضوع حج و حج‌گزاری ایرانیان داشت؟ 4. بررسی کم و کیف فریضه حج، در پرتو مناسبات ایران و عثمانی و اینکه آیا مناقشات فی‌مابین دو دولت اسلامی بر موضوع حج تأثیرگذار بوده یا اساساً فریضه حج ورای کشمکش‌های سیاسی و مذهبی لحاظ می‌شده است؟ در دوره صفویه، سرزمین مکه تحت سیطره عثمانیان سنی مذهب بود و ایرانیان شیعی بر آن تسلطی نداشتند؛ ایرانیان هر ساله برای رفتن به حجاز و انجام این فریضه دینی، می‌بایست از خاک عثمانی عبور کرده تا به سرزمین مکه برسند؛ با توجه به مسائل سیاسی، فرهنگی _ مذهبی، امنیتی و اقتصادی که بین دولت عثمانی و صفوی بود؛ انجام حج توسط ایرانیان شیعی، همواره با دشواری‌هایی مواجه بوده و در گرو روابط سیاسی دو کشور رقم می‌خورد. هرگاه، حسن روابط بین دولتین بود؛ سفر حج و برگزاری آن، نسبتاً خوب و با دشواری‌های کمتری همراه بود؛ اما با بحرانی شدن روابط و به‌تبع آن، سفر حج ایرانیان با خطرها و دشواری‌های بسیاری روبرو می‌شد. گاهی نیز از سوی دولتین، حج ایرانیان از مسیر بصره ممنوع شده و سال‌ها به تأخیر می‌افتاد. بخشی از مشکلات حج این دوره به اعراب بدوی و راهزنان طول مسیر برمی‌گشت؛ آنان مشکلات و دشواری‌های فراوانی را برای حجاج ایجاد می‌کردند؛ وجود این قبایل بدوی در مسیر بصره، مهم‌ترین دغدغه ایرانیان بود.

مقالات مرتبط:

 زمینه‌ها و موانع برگزاری حج از سوی ایران و عثمانی در دوره صفویه، حسن زندیه، معصومه کامگار، تاریخ اسلام، بهار 1393، شماره 57، (36 صفحه، از 135 تا 170)، (علمی _ پژوهشی).

نوشتن دیدگاه