چکیده:

 برای مفهم حقیقت دعا در قدم اول باید جنبه قدسی و الهی آن را اصل و زیربنا قرار داد و دعا را در منظومه اندیشه دینی بررسی کرد. قران کریم از خلال نیایش انبیاء، آداب و احکام آن را مطرح کرده است که حاکی از ادب عبودیت و بندگی پیامبران است. به گفته قرطبی اکثر مفسران در آیه «ادعونی استجب لکم» دعا را به معنای عبادت دانسته‌اند. دعا در لسان اهل‌بیت (ع) نیز به همان معنا و مفهومی است که در کلام وحی آمده است و این فرهنگ گویای این مسئله است که انسان باید با خدا ارتباط برقرار نماید و دعا وسیله این قرب، انس و دوستی را فراهم می‌سازد و در این گفتگو نفس ارتباط با خدا اهمیت دارد و روایات آن بزرگواران این حقیقت را آشکار می‌سازد که دعا همان عبادت و اظهار بندگی، بلکه والاترین نوع آن است و نه‌تنها هر دعایی عبادت است بلکه هر عبادتی هم دعاست و این ‌یک رابطه و نسبت دوسویه و دوجانبه است. انسان موجود نیازمندی است و پرستش جزء غرایز ذاتی و فطری بشری است. این گرایش در همه انسان‌ها وجود دارد و حتی پیروان مکاتب به آن اعتراف دارند. انسان با آنکه خدا را به چشم ظاهر ندیده اما گرایش به‌سوی او دارد و در مواقعی رو به‌سوی او می‌کند و از او کمک می‌خواهد. با مطالعه تاریخ به فطرت ادراکی که همان میل انسان به خداشناسی است، پی می‌بریم و مشاهده می‌کنیم که این حس هرگز در طول تاریخ از بین نرفته است و علت آن این بوده است که ریشه در فطرت انسان‌ها داشته است. قرآن کریم هم به این امر اشاره دارد و اعتقاد به خدا و شناخت او را فطری معرفی می‌کند. انسان علاوه بر داشتن فطرت ادراکی و خداشناسی، دارای فطرت احساسی نیز هست و نسبت به جهان طبیعت احساس غربت و بیگانگی می‌کند. آیات و روایات علاوه بر اینکه شناخت و ایمان به خدا را ضروری و فطری او می‌دانند، برقراری ارتباط با خدا و ایجاد رابطه دوطرفه میان خدا و بنده‌اش را لازم می‌شمارد. وضع جوامع بشری پیشرفته و به‌اصطلاح متمدن امروزی و پیدایش مکتب‌های مختلف نهیلیسم و شکاکان و بدبینان و سخنان پوچ و گاه دردناک آن‌ها همه حاکی از بی‌توجهی به این نیاز و رد نتیجه پاسخ ندادن به آن است. رابطه دعا و استجابت مطلق است خداوند صریحاً وعده اجابت دعا را داده است و شروط یاد شده در روایات خارج از حقیقت نیستند و بلکه در ضمیر دعا نهفته است و مقوم آن است؛ و عنصر اجابت در مبحث دعا، جایگاه جنبی و عرفی دارد و نفس ارتباط با خدا اهمیت دارد و از جمله مهم‌ترین آثار دعا، آثار اعتقادی، اخلاقی و تأثیر سازنده آن در بُعد روحی و روانی است.

کلیدواژه‌ها: دعا، نیایش، فطرت، استجابت، آثار دعا.

فصول پایان‌نامه:

 این تحقیق در پنج فصل ارائه شده است:
فصل اول: «مفاهیم و تعاریف»
* تعریف لغوی دعا
* تعریف اصطلاحی دعا
* نیایش در لغت و اصطلاح
* معانی و کاربردهای کلمه دعا در قرآن
فصل دوم: «دعا در اندیشه دینی»
* الگوهای نیایش
* دعا و نیایش در سیره انبیاء (ع)
* دعا و نیایش در سیره اهل‌بیت (ع)
* عبادت در اندیشه دینی
فصل سوم: «فطری بودن دعا»
* تعریف لغوی فطرت
* خصوصیات فطرت
* فطرت ادراکی یا شناخت خدا
* فطرت احساسی یا نیایش و عرفان
فصل چهارم: «دعا و استجابت»
* تعریف لغوی استجابت
* تعریف اصطلاحی استجابت
* رابطه دعا و استجابت: مطلق یا مشروط
* جمع‌بندی و گزینش
* تبیین جمع دلالی
* جایگاه عنصر اجابت در مقوله دعا
* گستره و دامنه دعا
* تصحیح تصور از مقوله استجابت
فصل پنجم: «آثار و ثمرات دعا»
* بعد اعتقادی اخلاقی
* تأثیر سازنده دعا در بعد روحی و روانی انسان
خاتمه: نتایج و پیشنهادات.

نوشتن دیدگاه