چکیده:
جهانی‌شدن ابعاد متعددی دارد که از جمله آن فرصت‌ها و محدودیت‌های فرهنگی آن است که برای همه ملت‌ها به ویژه مسلمانان و به‌طور خاص شیعیان بحث‌انگیز و تا حدودی نگران کننده است. در این پژوهش در پی تبیین محدودیت‌ها و فرصت‌هایی که به تبع جهانی‌شدن برای فرهنگ تشیع ایجاد می‌شود می‌باشیم در این صورت جهانی‌شدن صرفاً جریانی یک سویه و تهدیدآمیز نیست بلکه جریانی دوسویه در نظر گرفته می‌شود که فرهنگ غنی اسلامی (شیعه) از فرصت‌ها و امکانات مؤثری برای ایفای نقش برخوردار می‌باشد. در این پژوهش این مفاهیم مفروض انگاشته شده‌اند: جهانی‌شدن و مفاهیم مرتبط با آن به این معنا که با رها شدن از قید و بند جغرافیایی، جهان به هم پیوسته و جامعه شبکه‌ای شکل گرفته است و وارد مرحله‌ای از فشردگی شدید زمانی و مکانی شده که تأثیر گیج‌کننده و مخرب بر رویه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی گذاشته است. فرهنگ به معنای شکل‌گیری نظام مشترکی از باورها، ارزش‌ها، رسم‌ها، رفتارها و مصنوعاتی که اعضای یک جامعه در تطبیق با جهانشان و در رابطه با یکدیگر به کار می‌برند. فرهنگ تشیع و مؤلفه‌های وابسته به آن به معنای شکل‌گیری باورهای اصیلی مثل امامت، ولایت، اجتهاد، شهادت و نمادهایی مثل نهضت عاشورا و باور مهدویت که الگوها و سمبل‌های آشکار فرهنگ شیعیان است. ارتباط معنادار جهانی‌شدن و فرهنگ بی‌شک یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های تأثیرگذار بر روی سیر پدیده جهانی‌شدن فرهنگ حاکم بر باور ملل است که به این موضوع جهت و مسیر داده و در مقابل تأثیرگذاری گسترده این پدیده بر روی فرهنگ اقوام و ملل امری انکارناپذیر است. مذهب تشیع نیز با درک لزوم مبادلات فرهنگی و اصلاح دیدگاه نسبت به مقوله جهانی‌شدن می‌تواند با تکیه بر مؤلفه‌های مثبت خود از جمله عقلانیت، اجتهاد، عدالت، فرازمانی و فرامکانی بودن مذهب و آینده نگری و مهدویت از فرصت‌های ایجاد شده در جامعه شبکه‌ای استفاده کرده و مفاهیم اندیشه فرهنگی، سیاسی خود را ترویج و هویت خود را تقویت کرده و گسترش دهد. در مجموع می‌توان گفت در گذشته جهت جهانی‌شدن، حالت یک طرفه داشت ولی با شکل‌گیری جامعه شبکه‌ای این اتصال طرفینی است و امروز شیعیان به‌راحتی می‌توانند فکر و اندیشه خود را منتقل کنند و هر کس هر سخنی دارد چه در عرصه فرهنگ و چه غیر آن می‌تواند برای جهانیان شرح و بسط دهد. البته در این میان محدودیت‌هایی نیز برای فرهنگ تشیع وجود دارد که شاید با دقت در شرایط می‌توان گفت به مراتب از فرصت‌های پیش رو گسترده‌تر و تهدیدآمیزتر است. احتمال تغییر فرهنگ تشیع با استفاده از رسانه‌ها، گسترش فرهنگ مصرف‌گرایی و تجددگرایی، ایجاد بحران هویت، ترویج لیبرالیسم و مؤلفه‌های وابسته به آن از جمله انسان‌محوری، ترویج و گسترش فرقه‌های نوظهور، اباحی‌گری، ترویج بدحجابی و بی‌عفتی، خرافه گرایی و ترویج لامذهبی و پورنوگرافی از طریق سایت‌های ماهواره‌ای جلوه‌های مهم و قابل اعتنایی از محدودیت‌های جهانی‌شدن برای فرهنگ تشیع است.
