چکیده:
اندیشه مشروطه‌خواهی در یک‌روند تدریجی و تکاملی از غرب گرفته شد و با هماهنگی‌هایی که با بعضی باورهای فرهنگی ایرانی_ اسلامی یافت در میان رهبران بسیج گر جنش مشروطه، یعنی علما پذیرفته شد. در رویارویی اولیه با پدیده مشروطه‌خواهی، اگرچه موضع برخی از روحانیت نسبت به این پدیده چندان آشکار نبود اما با شفاف‌تر شدن اهداف جنبش و نظام مشروطه، اختلاف‌نظر و شکافی در میان آنان به وجود آمد که به‌تدریج عمیق‌تر شد تا جایی که برخی به مخالفت و گروهی به موافقت با آن پرداختند. عمده دلایل این اختلافات به مبانی فکری و نظری آنان در ارتباط با مشروطه برمی‌گشت که بر این اساس، عده‌ای روند سنتی و رایج را بر گفتمان جدید ترجیح دادند و عده‌ای دیگر در رویارویی با این گفتمان، آن را به مصلحت روز دیده و به حمایت آن پرداختند. در دوره موردمطالعه، علمای بزرگ و صاحب نفوذ شیعه با ملیت ایرانی، در دو منطقه جغرافیایی ایران و عراق زندگی می‌کردند که در جنبش مشروطیت، این دو دسته از علما، ارتباط و تعامل تنگاتنگ و مؤثری با یکدیگر داشتند که در این پایان‌نامه به تبیین و توضیح این تعاملات پرداخته می‌شود. در رویارویی با پدیده مشروطه، علما سه نوع تعامل با یکدیگر داشتند:1_ تعامل علمای موافق مشروطه با یکدیگر در مواردی مانند مهاجرت کبری، استحکام مجلس و ...2_ تعامل علمای مخالف مشروطه با یکدیگر در مواردی مانند شبهه در مسئله حریت، تحصن در حرم عبدالعظیم و...3_ تعامل علمای موافق و مخالف مشروطه با یکدیگر در مواردی مانند مسئله نظارت علما بر قانون اساسی و غیره. نمود این تعامل‌ها را (در ایران و عتبات عالیات) علاوه بر مواضع مذکور، در فتاوا و احکام شرعی آن‌ها می‌توان یافت.
کلیدواژه‌ها:ایران، مشروطیت، مشروطه‌خواهی، علما، تعاملات علما، عتبات عالیات.
فصول پایان‌نامه:
این پایان‌نامه شامل پنج فصل می‌باشد:
فصل اول: «کلیات»
فصل دوم: «چشم‌اندازی بر نقش اندیشه گران در پیدایش تفکر مشروطه‌خواهی»
فصل سوم: «علمای موافق مشروطه و استدلال و دلایل آن‌ها در حمایت از مشروطیت»
فصل چهارم: «علمای مخالف یا منتقد مشروطه و استدلال و دلایل آن‌ها در عدم‌حمایت از مشروطیت»
فصل پنجم: «بررسی تعاملات علمای ساکن ایران با علمای ایرانی عتبات در نهضت مشروطه»
