چکیده:
فاصله گرفتن از مکتب تبشیری، استعماری و اقبال به رویکرد علمی داعیه‌ای است که امروزه مستشرقان بر آن تأکیددارند، امّا این‌که تا چه اندازه این ادّعا واقعیت دارد جای تأمل و بررسی است. آنچه واضح است، انتشار برخی آثار از خاورشناسان است که به‌طور زیرکانه و تهاجمی و در برخی موارد به‌صورت علنی به‌نقد و نفی باورهای ملّی و مذهبی اقوام و ادیان شرقی پرداخته‌اند و همین مسئله بر علمی بودن رویکرد مستشرقان خدشه وارد می‌کند. مباحث علوم قرآن و تفسیر، دو محور اساسی است که مطالعات استشراقی در رابطه با اسلام و قرآن با آن مواجه است. اهمیت توجه به روش و رویکرد مستشرق زمانی فزونی می‌یابد که آثار خاورشناسی در قالب کتاب، مقاله و... منتشرشده و در اختیار خواننده قرار می‌گیرد چراکه خاورشناسان در بسیاری از آثار خود مطالب زهرآگین را در قالب و پوشش علمی به ذهن خوانندگان این آثار تزریق می‌کنند. ایگناس گلدزیهر ازجمله مستشرقانی است که وارد این عرصه شده است. کتاب مذاهب التفسیرالاسلامی که در آن آثار تفسیری فرق اسلامی از قرآن کریم محور پژوهش قرارگرفته است، نمونه‌ای بارز از آثار استشراقی است که در این نوشتار نیز منبع آراء گلدزیهر در رابطه با موضع شیعه نسبت به قرآن، در نظر گرفته‌شده است. گلدزیهر بحث خود را پیرامون گرایش‌های تفسیری مسلمانان به‌گونه‌ای ساختار شناسانه پیگیری نموده و عقیده-پژوهی را در دسته‌بندی تفاسیر قرآن ابزار خودساخته. برخی از پیش‌فرض‌های نادرست مثل مضطرب بودن متن قرآن، مصلحت‌جویانِ و غرض‌ورزانِ بودن تفسیر مفسّران، او را از نگاه واقع‌بینانه و جامع‌نگر به آثار تفسیری شیعیان بازداشته است. بحث قرآن است، قرآنی که ارزش عقیده اشخاص و گروه‌ها نسبت به آن تعیین می‌گردد واصلی اساسی و پذیرفته‌شده در میان مسلمانان است، محوری‌ترین بحث که نظرات «گلدزیهر» در این کتاب حول آن دور می‌زند، به عقیده غالب کسانی که آراء و شخصیت «گلدزیهر» را مورد ارزیابی قرار داده‌اند، وی در بررسی آثار اسلامی رویکرد اسلام‌ستیزان داشته و در دفاع از یهودیت راه افراط را پیموده است. «گلدزیهر» که در بررسی آثار تفسیری شیعیان پیوسته اثبات تحریف قرآن را در دستور کار داشته است، سعی می‌کند با کنار هم چیدن دلایل ظنی و بی‌پایه اعتقاد شیعیان به قرآن حاضر را سست و دوگانه نشان دهد. روش او در این کار این است که اختلافات مذهبی را به قران کشانده و آن‌ها را برجسته می‌سازد یا به روایات غیر مستند متوسّل شده و بر اساس یک روایت تفسیری در یک کتاب تفسیری از شیعیان عقیده‌ای را مطرح ساخته و آن را به تمام مذهب تشیّع تعمیم می‌دهد. با مطرح ساختن بحث مصحف علی و دو سوره ساختگی نورین و ولایت، تفسیر شیعیان را نشأت گرفته از تعصّب مذهبی و ناظر به تقدیس ائمّه در کنار محرّف دانستن قرآن، معرفی می‌کند. استناد به کتب نامطمئن و متعلّق به فرق دیگر، کم‌توجهی به نظرات صاحب‌نظران شیعه در رابطه با قرآن، عدم توجّه به تمام ابعاد تفسیری و قرآن‌پژوهی شیعیان ازجمله اشکالات وارد بر تفسیر پژوهی «گلدزیهر» است تلاش نگارنده در این نوشتار بر این بوده است که ضمن تحلیل نظرات «گلدزیهر» با ارائه دلایل عقلی و نقلی به تبیین حقیقت پرداخته و چهره‌ای واقعی از شیعیان و عقایدشان نسبت به قرآن کریم نشان دهد.
کلیدواژه‌ها:بررسی، آراء، گلدزیهر، شیعه، تحریف، قرآن.
