چکیده:

 از سال 260 (آغاز غیبت صغری) تا 334 شیعیان (امامیه) و رهبران آنان برای این‌که به‌سان سایر فرقه‌ها _ چون زیدیه که معتقد قیام به سیف بودند - زیر فشار سنگین و عملیات سرکوبگرانه خلفای بنی‌عباس، پیروان مذاهب اهل سنت و امرای همسوی با خلافت از صحنه سیاسی و فرهنگی محو نشوند به تقیه روی آوردند، خط‌مشی عمومی علویان و شیعیان با دوران پیش از عصر غیبت و روزگار ائمه شیعی، یکسان بود. در این دوره محور و الگوی حرکت‌های سیاسی و فرهنگی، امام عصر (عج) بود که رهنمودهایشان به‌وسیله نواب اربعه، به‌طور محرمانه و سازمان‌یافته به علویان و شیعیان انتقال می‌یافت. شیعیان به‌وسیله این شبکه، خط‌مشی سیاسی و فرهنگی خویش را در برابر معارضه خلفا و مخالفان، گزینش و تنظیم می‌کردند. گرچه در این دوران، از میان شیعیان، مدعیانی سر برآوردند و خواستند خطوط انحرافی در روند و عملکرد شیعیان بگشایند، ولی حرکت آنان به شکست انجامید. روی‌هم‌رفته در این دوره شیعیان نسبت به دوران پیشین، زندگی آرامی داشتند. در دوره دوم، متغیرهای هرم قدرت به نفع شیعیان دگرگون شد و با تسلط امیر آل‌بویه بر بغداد، دوران جدیدی در راهکارها و شیوه‌های عملکرد علویان و شیعیان پدید آمد. آنان در دستگاه حکومت، دارای نفوذ سیاسی گردیدند تا آنجا که خلیفه ناگزیر به پذیرش علویان و عنصر شیعی به‌عنوان یک قدرت سیاسی مذهبی در درون تشکیلات خویش گردید. شیعیان از این فرصت به دست آمده، به تحکیم مبانی و تأسیس نهادهای آموزشی عقیدتی خویش پرداخته و به موفقیت‌های عظیمی نائل شدند؛ اما جابجایی متغیرها در هرم قدرت، در اواخر حکومت آل‌بویه چون قیام بساسیری و ظهور عنصر ترک سلجوقی در صحنه سیاست، سبب گردید که خلفا، جنبه روحانی و سیاسی خویش را که در دوره دوم خلافت از دست داده بودند، به کف آورده و مذاهب اهل سنت، با حمایت خلفا و طغرل سلجوقی، به‌عنوان مذهب رسمی و غالب قد علم کنند. در این مقطع زمانی گرچه موقعیت سیاسی شیعیان به دوران پیش از حکومت 113 ساله آل‌بویه برگشت و شیعیان ناگزیر به تقیه شدند اما در فرصت به دست آمده، بزرگان شیعی، پایه‌های علمی و فرهنگی مذهب شیعه را همچنان استحکام بخشیده و آن را نهادینه کردند.

کلیدواژه‌ها:امام عصر (عج)، شیعه، تشیع، شیعیان، سنی، اهل سنت، خلیفه، بنی العباس، آل‌بویه، تقیه، نواب، نقیبان، علویان.

 مقالات مرتبط:

 بحثی اجمالی درباره سفرای دروغین دوره غیبت صغری (260 - 329 ق)، سید حسن موسوی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه اصفهان)، بهار 1377، شماره 12، (15 صفحه، از 196 تا 210).

 فصول پایان‌نامه:

 این تحقیق در هشت فصل نگارش شده است:
فصل اول: «جغرافیای تاریخی بغداد»
فصل دوم: «زندگی سیاسی و فرهنگی شیعیان در دوره اول عباسی (132 _ 255 ق)»
فصل سوم: «زندگی سیاسی و فرهنگی شیعیان در عصر غیبت صغری»
فصل چهارم: «منصب نقابت و نقیبان علوی»
فصل پنجم: «زندگی علمی اجتماعی و مبارزات عقیدتی بزرگان شیعی بغداد در عصر اختناق و دوران غیبت صغری»
فصل ششم: «عصر آل‌بویه و آغاز آزادی‌های نسبی شیعیان بغداد»
فصل هفتم: «بزرگان علمی سیاسی شیعیان بغداد در عصر آل‌بویه»
فصل هشتم: «انقراض آل‌بویه و سلطه سلجوقیان»
نتیجه‌گیری.

نوشتن دیدگاه