چکیده:
سرانجام بعد از دو قرن حاکمیت اعراب بر سرزمین ایران، نخستین سلسله ایرانی توسط طاهریان در خراسان تأسیس شد. تا قبل از روی کار آمدن طاهریان، حکومت خراسان در دست امرای عربی بود که مستقیماً از طرف خلیفه منصوب می‌شدند. تعویض مکرر امرای مزبور، عدم دل‌بستگی آن‌ها به محل مأموریت خویش، تاخت‌وتازهای خوارج در این منطقه و همچنین اختلاف و نزاع بین قبایل عربی که در دوره معاویه به این منطقه کوچیده بودند، باعث ناامنی و ضربه شدیدی به اقتصاد خراسان گردیده بود. از آنجا که خاستگاه خاندان طاهری شهر پوشنج خراسان بود و این خاندان علاقه وافری به سرزمین آباء و اجدادی خویش داشتند، زمانی که به حکومت خراسان رسیدند، در ایجاد امنیت منطقه و رشد و آبادانی آن کوشیدند و موفق شدند برای نخستین بار بخش زیادی از درآمدهای هنگفت مالی خراسان را قبلاً تماماً به دربار خلفا و جیب امرای عرب سرازیر می‌شد، در خراسان نگهدارند و هزینه آبادانی و عمران این خطه نمایند و تنها مبلغ مشخصی را به‌صورت هدیه به دربار خلفا بفرستند. در زمینه علمی و فرهنگی نیز، این خاندان ضمن اینکه با حمایت از علماء و دانشمندان و همگانی کردن فراوانی دانش در ترویج علم و دانش کوشیدند، خود نیز آثار نیکوئی در زمینه‌های گوناگون فرهنگی و علمی بر جای گذاشتند و خدمات شایسته‌ای در این زمینه برای جامعه زمان خویش نمودند. در مورد اینکه آیا می‌توان حکومت خاندان طاهری در خراسان را که نخستین حکومت موروثی در سرزمین‌های شرقی خلافت بود، حکومتی مستقل دانست یا نه؟ باید گفت از این حکومت نمی‌توان به‌عنوان حکومتی کاملاً مستقل نام برد، ولیکن می‌توان گفت، حکومت آن‌ها نیمه‌مستقل بوده است که از طرف خلیفه، رسماً به آنان تفویض می‌شده است که این خاندان با قبول مشروعیت خلیفه می‌توانستند همچون فرمانروایان بر حق، به نام خود سکه زده و حکومت کنند. البته به این نکته نیز باید توجه داشتت که طاهریان در قلمرو خویش از استقلال کامل برخوردار بوده‌اند و هیچ‌گاه در نحوه اداره حکومت خویش، از خلفا دستور نمی‌گرفتند و تنها مالیاتی مقطوع به دربار خلفا می‌فرستادند. شاید یکی از مهم‌ترین دلایلی که طاهریان وابستگی خود به دستگاه خلافت را، به‌جز مورد مقطعی طاهر بن حسین تا آخر حفظ نمودند، این بود که این سلسله تنها از اهمیت محلی برخوردار نبود و همان‌طور که میدانیم تعداد زیادی از افراد این خاندان در بغداد زندگی می‌کردند و منصب شرطگی بغداد و حاجبی خلیفه از آن آن‌ها بود که حتی این مناصب را بعد از از دست دادن حکومت خراسان نیز برای خود حفظ کردند و همین قدرت و نفوذ طاهریان در بغداد و ضعف دستگاه خلافت بود که باعث شد حکومت خراسان سال‌ها به‌صورت موروثی در دست خاندان طاهری باقی بماند. به‌طورکلی تأسیس حکومت نیمه‌مستقل طاهریان در خراسان، مقدمه‌ای برای تشکیل حکومت‌های نیمه‌مستقل بعدی در ایران گردید و به دخالت‌های بلا واسطه خلفای بغداد در اداره امور ولایات ایران خاتمه داد و وظیفه خلیفه را تنها به مشروعیت بخشی به حکومت‌های مزبور محدود کرد.
فصول پایان‌نامه:
این تحقیق در چهار بخش ارائه شده است:
بخش اول: «اوضاع داخلی خلافت قبل از روی کار آمدن طاهریان»
* فصل اول: رویارویی وزرای ایرانی و عرب در دستگاه خلافت بنی العباس
* فصل دوم: اختلافات امین و مأمون
بخش دوم: «تشکیل نخستین حکومت مسلمان ایرانی توسط طاهریان»
* فصل اول: اصل و نسب طاهریان
* فصل دوم: طاهر بن حسین
* فصل سوم: طلحه بن حسین
بخش سوم: «از عبدالله بن طاهر تا سقوط حکومت طاهریان در خراسان»
* فصل اول: عبدالله بن طاهر
* فصل دوم: طاهر بن عبدالله
* فصل سوم: محمد بن طاهر
* فصل چهارم: طاهریان و سامانیان
بخش چهارم: «ماهیت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی طاهریان»
* فصل اول: ماهیت فرهنگی
* فصل دوم: ماهیت اجتماعی و اقتصادی
نتیجه‌گیری.
