چکیده:

 متکلمان امامیه‌ی در دو مدرسه کوفه و بغداد پیرامون مسائل مختلف، دارای دیدگاه‌های متفاوتی بوده‌اند و از جمله مهم‌ترین اختلاف آن‌ها در تعریف امامت و شئون آن یعنی علم و عصمت امام بوده است. امامت در دیدگاه متکلمان اسلامی یعنی خلافت رسول خدا (ص) در امور دین و دنیا. طبق این تعریف گستره‌ی زعامت امام بر مسائل مربوط به حوزه دین و همچنین مسائل سیاسی و حکومت‌داری و تمامی امور مربوط به دنیا تسری و تعمیم می‌یابد. این تعریف مورد اتفاق بزرگان متکلمین شیعه و سنی است. متکلمین امامیه، مقام مفترض‌‌الطاعه را برای امام قائل بوده‌اند. متکلمان امامیه در مدرسه‌ی کوفه پیرامون مسئله‌ی امامت و علم و عصمت امام دارای دیدگاه ویژه‌ای بوده و در این باب به نظریه‌پردازی‌های دقیقی پرداخته‌اند. آنان بر گستره حکومت امامت به امور دین و دنیا و زعامت امور سیاسی اعتقاد داشته و امام را اعلم زمان خویش می‌دانسته‌‌‌اند. از دیگر اندیشه‌های دفاعی متکلمین کوفه، عصمت امام است که در روایات رسیده از آنان و همچنین مناظرات بزرگانی چون هشام بن حکم، به‌خوبی تبلور یافته است. امام را معصوم علی الاطلاق و برخوردار از عصمت الهی در هر زمان و از هر گناهی، می‌دانسته‌اند. امامت، در مدرسه بغداد بر جانشینی رسول اکرم در امور مربوط به شرع و سیاستِ دنیا تعبیر می‌شود. متکلمین مدرسه بغداد، مرجعیت دینی و سیاسی را برای امام قائل هستند. افضلیت و اعلمیت را شرط لازم تصدی مقام امامت می‌دانند. ایشان شرط عصمت را برای امام لازم و منشأ آن را لطف خداوند دانسته، عصمت از ترک واجب و مستحب و عصمت از ارتکاب هر قسم گناهی و عصمت در تمام عمر را بر امام لازم دانسته‌اند. برخی از متکلمان بغداد دلیل عصمت امام را امامت امام می‌دانند. مسئله سهوالنبی و به دنبال آن سهوالامام در دو مدرسه کوفه و بغداد جایگاهی نزدیک به یکدیگر دارند؛ عده‌ای معتقد به سهوالامام و بعضی منکر آن و برخی قائل به اسهاء بوده‌اند. در بررسی و تطبیق دو مکتب کوفه و بغداد، اختلاف چندانی در نظرات و دیدگاه‌های ایشان به چشم نمی‌خورد و تنها اختلاف موجود در روش آن‌ها می‌باشد. چراکه متکلمان کوفه بر روایات تکیه بیشتری داشته‌اند و در مقابل متکلمان مدرسه بغداد، به عقل و استدلالات عقلی در مسائل کلامی توجه ویژه‌ای داشته‌اند.

نوشتن دیدگاه