چکیده:
مختار ثقفي يكي از افراد تأثیرگذار، در تاريخ شيعه است كه زندگي او در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. قيام مختار نقش بسيار مهمي در باور اعتقادي شيعه داشته و در سینه‌ها و خاطره‌ها و نوشته‌ها، هماره جاي خود را حفظ كرده است. بررسي نهضت وي هم براي دوستدارانش و هم براي منتقدينش ضروري است، چرا كه عده‌ای معتقدند او براي انتقام خون حسين بن علي (ع)، قيام كرد؛ اين عده او را تبديل به قهرمان کرده‌اند. گروهي ديگر به ذم او پرداختند و وي را هواخواه قدرت می‌دانند. قيام مختار، جاي ویژه‌ای در متون انقلابي شيعه دارد و هر جا سخن از انقلاب عاشورا رفته، قيام او ضمیمه آن است. به‌تدریج، مختار و قيامش، موضوع بسياري از کتاب‌ها گشت، يك بخشي از اين کتاب‌ها كه به‌صورت اختصاصي به مختار پرداخته است، مختارنامه‌ها هستند. آنچه مقرر است در اين پژوهش بدان پرداخته شود، اين است كه شخصيت واقعي مختار در تاريخ با مختار مختارنامه‌ها، چه شباهت‌ها و چه تفاوت‌هایی دارد. در ضمن اين بررسي به دو سؤال مهم پاسخ در خور داده خواهد شد: 1- چه تفاوت‌هایی بين شخصيت واقعي مختار در تاريخ و مختار در مختارنامه‌ها وجود دارد؟ 2- چه شباهت‌هایی بين شخصيت واقعي مختار در تاريخ و مختار در مختارنامه‌ها وجود دارد؟ قاعدتاً پرسش‌های اين پژوهش، مبتني است بر تحقيق و تطبيق جامعي در كتب تاريخي و مختارنامه‌ها و نگارش وجوه تشابه و تمايز يك شخصيت اصولاً فرضيه جديدي ارائه نمی‌کند و تنها يك بررسي تطبيقي است. در اين پژوهش، به روش توصيفي و تحليلي مطابق با روش بررسي تاريخي به تجزيه و اطلاعات پرداخته شده و اين نتيجه حاصل آمد كه مختارنامه‌ها به دليل كاركرد سياسي و اجتماعي كه داشتند در بيان اعمال مختار بسيار اغراق كردند و مسلماً با منابع تاريخي كه گوياي بسياري از واقعیت‌های زندگي اوست، متفاوت هستند و شباهت‌های بسيار كمي را با تاريخ دارا هستند.
کلیدواژه‌ها:
مختار، مختارنامه‌ها، شخصيت.
فصول پایان‌نامه:
این پژوهش در پنج فصل ارائه شده است:
فصل اول: «مبانی پژوهش»
* مسئله پژوهش
* سؤالات
* اهداف و ضرورت آن
* روش‌شناسی پژوهش
* پيشينه پژوهش
* بررسي و نقد منابع تاريخي
فصل دوم: «روند مختارنامه نگاری»
* معرفي مختارنامه‌ها
* روند مختارنامه نگاري
* بينش قهرماني
* شرايط اجتماعي در مختارنامه نگاري
فصل سوم: «مختار قبل از واقعه کربلا (مقایسه مختارنامه‌ها با منابع تاریخی)»
* اصل و نسب مختار
* مختار قبل از واقعه كربلا
فصل چهارم: «مختار- سال‌های 61 تا 65 ه.ق (مقايسه مختارنامه‌ها و منابع تاريخي)»
* مختار در مكه و بيعت مشروط با ابن زبير
* بازگشت به كوفه
* مختار و جنبش توابين
* چگونگي همراهي ابراهيم بن مالك اشتر
* مختار و محمد بن حنفيه
فصل پنجم: «مختار- سال‌های 65 تا 67 ه.ق (مقايسه مختارنامه‌ها و منابع تاريخي)»
* فتح كوفه
* نبرد خازر
* شخصيت سياسي مختار
* مختار و ابراهيم بن اشتر
* سرانجام مختار
نتیجه‌گیری.
