چکیده:
ابن عباس از قبیله قریش و خاندان بنیهاشم بود و احترام بسیاری برای خاندان پیامبر گرامی اسلام (ص) و اهلبیت (ع) قائل بود. این حس احترام باعث شده بود که تلاش برای توجه همگان به خاندان پیامبر اكرم (ص) بلکه تا آخر حیات، ادامه دهد. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی رفتار وی در قبال چهار خلیفه پرداخته است. ابن عباس در عهد خلیفه اول، با او بیعت نكرد و بارها حدیث قرطاس را با تأسف و اندوه ذكر کرده و گریه میکرد. ایشان با خلیفه اول رابطه خوبی نداشت و مسئولیتی در این زمان به او و خاندان بنیهاشم داده نشد؛ اما خلیفه دوم برای حل مشكلات خود، از ابن عباس درخواست مشاوره میکرد. در زمان خلیفه سوم، هفت سال آخر حكومت عثمان، همراه با بدعتهای متعدد و مخالفتهای گسترده با سنت بود. در این میان، ارتباط ابن عباس در دوران اول با عثمان كم بود و هیچ منصبی به ایشان داده نشد، ولی ابن عباس در هفت سال آخر از حکومت عثمان، دورانی پر از اعتراض را نسبت به عثمان سپری کرد. عثمان وی را به مقام امیرالحاج منصوب کرده بود، ولی ابن عباس با وی مناظره نموده و از حریم ولایت اهلبیت (ع) دفاع میکرد. در زمان حکومت امام علی (ع)، ابن عباس در تمام كارهای مهم حکومتی و مشكلات سیاسی، مشاركت فعالی داشت. او مشاور علی (ع) در سه جنگ صفین، نهروان و جمل بود. وی در موقع شهادت علی (ع) در كوفه بود و از مردم كوفه برای فرزند آن حضرت، امام حسن (ع) بیعت گرفت. او تبحر خاصی در علم حدیث، فقه، تفسیر و علوم قرآن داشت و فتوا نیز صادر میکرد؛ در مكه مدرسه تفسیری بنیان نهاد و شاگردان برجستهای را پرورش داد. ابن عباس تا آخرین لحظه حیات از ولایت اهلبیت (ع) دفاع كرد.
کلیدواژهها:عبدالله بن عباس، خلفا، صدر اسلام، ابوبكر، عمر، عثمان، علی (ع).