چکیده:

 جامعه اسلامی از ابتدای شکل‌گیری در زمان رسول خدا (ص) تا پایان حکومت خلفای راشدین، در ابعاد مختلف قابل مطالعه و بررسی است و پژوهش حاضر بعد اقتصادی آن را با روش کتابخانه‌ای مورد بررسی قرار داده است. جزیره‌ی العرب، به دلیل آب‌وهوای گرم و سوزان و صحراهای خشک و پوشیده از شن‌های روان، نمی‌توانست اقتصادی مطلوب داشته باشد. مردم این منطقه عموماً به‌وسیله دامداری، کشاورزی، تجارت و بعضی مشاغل جنبی و خدماتی زندگی کرده و از سطح اقتصادی ضعیفی برخوردار بودند؛ اما اسلام با ایجاد اخوت بین مسلمانان، اصلاح ساختار مالکیت، بنیان سنت قرض‌الحسنه و وقف، پیشنهاد قانون مضاربه و مساقات و قوانین دیگر اقتصادی چهارچوب جدیدی را در قالب مکتب اقتصادی خاص خود ارائه نمود. پیامبر اسلام (ص) در عمل نیز اقدام به تقویت منابع بیت‌المال از راه جمع‌آوری زکات، خمس، فیء، غنائم، خراج، جزیه و انفال نمود. بعد از رحلت آن حضرت، تغییراتی در سیاست‌ها و وضعیت اقتصادی مسلمین ایجاد شد؛ به خاطر فتوحاتی که پیش آمد، وضعیت معیشتی مردم رونق یافت و خزانه از بیت‌المال پر شد. خلیفه اول با وجود تلاش در جهت همانندسازی رفتار و سنت خود با رسول خدا (ص)، گاهی برای استحکام حکومت خود تبعیضاتی را در بخشش بیت‌المال روا می‌داشت. عمر نیز علاوه بر اقداماتی در زمینه بهبود اوضاع اداری و اقتصادی مسلمانان، به سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی و عمرانی اقدام نمود. او در اجرای عدالت و زندگی به شیوه پیامبر، بسیار سختگیر بود؛ اما شیوه عثمان با خلفای پیشین متفاوت بود و گرفتار انحراف اقتصادی، ظلم و نابرابری در تقسیم بیت‌المال و بدعت در دین گردید. در مقابل، امام علی (ع) تلاش کرد تا بخشش‌های ناعادلانه از بیت‌المال را به خزانه بازگرداند، نظارت بیشتری بر قیمت‌ها داشته باشد و امنیت راه‌های تجاری را برقرار کند. توجه مضاعف به بینوایان، نصب والیان شایسته و اعمال سیاست‌های تشویقی از مهم‌ترین اقدامات اقتصادی آن حضرت بود.

کلیدواژه‌ها:حکومت، خلفا، پیامبر اسلام (ص)، مالکیت، اقتصاد، مسلمانان.

نوشتن دیدگاه