چکیده:
یکی از مؤثرترین روشها در تبلیغ و بیان واقعیات، فن مناظره است. امام رضا (ع) با توجه به شرایط فراهم شده در زمان امامتشان، مناظراتی با گروههای مختلف و علمای ادیان و مکاتب دینی برگزار نمودند. عصمت امام و حجیت قول، فعل و تقریر ایشان و اتصال ایشان به منبع علم الهی نشان میدهد که بررسی مناظرات ایشان هم در بُعد روششناسی و هم در بُعد محتوا شناسی میتواند کمک زیادی به علمای علم کلام باشد. احاطه و تسلط بر آیات و اخبار و استدلال به آنها، آگاهی از همه ادیان و مکاتب، استفاده از براهین عقلی، بهرهگیری از تمثیل و تشبیه، احترام و تکریم طرف مقابل، رعایت انصاف و سفارش به آن و سعهصدر و آرامش در مناظره از جمله روشهای امام (ع) در مناظرات است. نحوه استدلال امام (ع) در اثبات وجود خدا، تبیین صفات حقتعالی و ارتباط خالق و مخلوق و بهرهگیری از سیر منطقی در بحث همراه با استفاده از براهین عقلی، راه را برای چگونگی گفتگو و مناظره متکلمان اسلامی با مخالفان روشن میگرداند. امام (ع) با تبیین وجود غلط و اشتباه در کتابهای انجیل و تورات و اثبات نبوت پیامبر اسلام (ص) طبق آن دو کتاب و تأکید بر عصمت پیامبران، ضمن تأیید معجزه بهعنوان راهی برای شناخت انبیاء الهی نشان دادند که تفاوتی بین پیامبران در این زمینه نیست و مسیحیان و یهودیان نباید یکدیگر را رد کنند. اثبات ضرورت امامت و جایگاه آن، پرهیز از غلو در حق ائمه (ع) و تبیین انتخاب امام از سوی خداوند، حقانیت مذهب شیعه را نشان داده، متکلمین را برای دفاع از این مذهب کمک مینماید. متکلمین شیعه با استفاده از بیانات امام رضا (ع)، توانستند برخی از سؤالات و شبهات مطرح شده در زمینه توحید، نبوت، امامت و معاد را پاسخ گویند. میتوان گفت بُعد ساختاری و روش مناظره امام رضا (ع) بیشتر از محتوای آن در علم کلام اسلامی اثر داشته است.
کلیدواژهها:
مناظره، امام رضا (ع)، کلام اسلامی، روش مناظره.