چکیده:

 در این پژوهش، شخصیت تفسیری ابن عباس با روش تحلیلی و توصیفی مورد بررسی قرار گرفته است. عبدالله بن عباس بن عبدالمطلب، در کودکی ملازم پیامبر اسلام (ص) بود و با وجود سن کم، نام او در میان صحابه آن حضرت ثبت شده است. شخصیت علمی ابن عباس از زمان خلیفه دوم مورد توجه بود، اما جنبه‌های گوناگون شخصیت وی، از زمان حکومت امیرالمؤمنین (ع) علی آشکار گردید. ابن عباس به خاطر گستردگی و فزونی دانش به لقب «بحر» معروف شده بود و نظرات تفسیری او مورد تأیید امام علی بود. او علاوه بر تفسیر، در حدیث، فقه، تاریخ، جغرافیا، شعر و ادب سرآمد بود. ابن عباس در زمینه تفسیر، شاگردانی مانند سعید بن جبیر، مجاهد بن جبر، عکرمه، عطاء بن ابی ریاح و طاووس بن کیسان را پرورش داد که با تکیه بر آرای او، مکتب تفسیری مکه را بنیان نهادند. از نظر رجالی هم ابن عباس مورد وثوق اهل سنت و شیعه بوده و تمام احادیث قادحه در حق ابن عباس مردود است. وی در حوزه علوم قرآنی، به دو نزول دفعی و تدریجی معتقد بود؛ و در مورد کیفیت نزول وحی، نخستین آیه و سوره و آخرین آیه و سوره نازل شده بر پیامبر (ص)، روایات متعددی از او نقل شده است. اسباب نزول هم نزد وی بسیار مهم بوده و برای فهم قرآن بر آن تکیه می‌کرد. ابن عباس از قرّاء معروف صدر اسلام به شمار می‌رود و مصحف او در شمار مصاحف صحابه ذکر شده است. منابع تفسیری او شامل قرآن، سنت رسول خدا، اقوال امیرالمؤمنین (ع)، سخن اصیل عرب و اشعار کهن عربی بوده و از روش‌های تفسیری همچون تفسیر قرآن با قرآن، قرآن با سنت، تفسیر عقلی و اجتهادی، لغوی و بیانی بهره می‌جست. از ابن عباس کتابی در زمینه تفسیر یا علوم قرآنی در دست نیست و آنچه به او منسوب است توسط دیگران جمع‌آوری شده است.

کلیدواژه‌ها:تفسیر، ابن عباس، قرآن، مکتب تفسیری، علوم قرآنی.

نوشتن دیدگاه