چکیده:

 در قرآن کریم اگرچه به انواع مختلفی از توحید اشاره شده، اما بر توحید ذات، خالقیت، ربوبیت و عبادت تأکید بیشتری صورت گرفته است. بررسی روایات نیز ما را به دلایل عقلی فراوانی که بر انواع توحید اقامه شده، رهنمون می‌گردد. از میان این موارد، پژوهش حاضر مسأله توحید ذاتی را مورد بررسی قرار می‌دهد. راه‌های خداشناسی در قرآن و روایات شامل فطرت، استدلال عقلی و شهود قلبی می‌باشد. دلایل عقلی برای اثبات توحید از منظر اهل‌بیت (ع) را در شش دلیل می‌توان خلاصه کرد؛ دلیل اول، برهان صدیقین است که درواقع شناخت خدا به‌وسیله خدا است و هدف شناخت و طریق آن ‌یکی می‌گردد. دلیل دوم، برهان تمانع است که بر اساس آن، وجود بیش از یک خالق، موجب تعدد نظام و در نتیجه موجب فساد در زمین و آسمان می‌شود. سوم، برهان عدم تناهی و صرف‌الوجود است که بر مبنای این دلیل دو وجود نامحدود قابل تصور نیست و چون ذات خدا هم محدود نیست، پس ذات پروردگار واحد است. بر اساس دلیل چهارم، اگر غیر از خدای واحد، خدای دیگری وجود داشت، لازم بود که آثاری از او مشاهده شود و پیامبرانی را مبعوث نماید و چون این امر منتفی است پس خدای دیگری وجود ندارد. دلیل پنجم آن است که وجود دو خدا از سه حال خارج نیست؛ هر دو قوی باشند؛ هر دو ضعیف باشند؛ و یا یکی قوی و دیگری ضعیف باشد که بر هرکدام اشکالاتی وارد است. بر اساس دلیل ششم، در صورت متعدد بودن خدا، ترکیب لازم می‌آید و ترکیب با خداوند سازگاری ندارد چون لازمه ترکیب، تعدد احتیاج است. حاصل این پژوهش آن است که در مکتب اهل‌بیت (ع) علاوه بر این‌که توحید یک مسأله فطری است، یک مسأله عقلی و استدلالی نیز هست و آنان دلایل عقلی زیادی هم بر توحید واحدی و هم بر توحید احدی خداوند اقامه کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها:توحید، عقل، خداشناسی، برهان، اهل‌بیت (ع)، حدیث.

نوشتن دیدگاه