چکیده:

 بحران جنگ جمل اولین بحران داخلی حکومت علی است که این رساله به چگونگی، زمینه و پیامد آن با روش تحلیلی و توصیفی، پرداخته است. اختلافاتی كه بعد از قتل عثمان در جامعه اسلامى بروز نمود، باعث شد جامعه به سه گروه عمده‌ی شیعه‌ی علوی، شیعه‌ی عثمانى و گروه قاعدین تقسیم شود. در نهایت این اختلافات منجر به تقابل دو گروه از مسلمانان در جنگ جمل شد. اختلافات جامعه‌ی اسلامی در عصر خلافت على، اصولاً برآمده از سه جریان عمده است. نخست انحرافی که پس از سقیفه در جامعه‌ی اسلامی بروز کرد؛ دوم وجود رقابت، حسادت و قدرت‌طلبی گروهی از مسلمانان، كه در فرهنگ جاهلیت ریشه داشت؛ و سوم نظام نابرابر اقتصادی که در دوره خلفای سه‌گانه به‌ویژه عثمان بر جامعه حاکم شد. در تحقیق حاضر، این نكته بررسی شده كه زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جمل چه بوده و پیامدهای مهم آن کدام است. فرض بر این است که با رحلت پیامبر اسلام (ص) و انحراف مسیر جانشینی، واقعه‌ی سقیفه که با تهدید و تطمیع صورت گرفت و نیز تحولات سیاسی جامعه‌ی اسلامی در زمان عثمان با قدرت‌یابی حزب اموی و نفوذشان در ارکان قدرت، زمینه‌ی اساسی بحران جمل از نظر سیاسی بود؛ و از سوی دیگر، پایه‌گذاری نظام طبقاتی توسط خلیفه‌ی دوم و حیف و میل بیت‌المال توسط خلیفه‌ی سوم، زمینه‌ی اجتماعی و اقتصادی بحران جمل بود. انحراف فرهنگی از ارزش‌های پیامبر و انحطاط اخلاقی مسلمانان و همچنین منع تدوین و نشر حدیث نیز از عوامل فرهنگی بحران بود. امویان‌ هم برای رسیدن به اهداف خود، از طرح «خونخواهى عثمان» استفاده‌ی ابزارى كرده و از زنان پیامبر به نفع خود بهره بردند. پیامدهای جنگ در بعد انسانی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و شکل‌گیری حزب قاعدین از دیگر مواردی است که بحران جنگ جمل در پی داشته است.

کلیدواژه‌ها:امام علی، جنگ جمل، اندیشه سیاسی، عایشه، فاصله طبقاتی، قاعدین.

نوشتن دیدگاه