چکیده:
در این نوشتار، ضمن بحث و بررسی «شرایط و معیارهای امامت و تعیین امام از دیدگاه متکلمین اشعری، معتزلی و شیعه امامی»؛ اختلاف‌نظر آنان در این زمینه مطرح شده است. نویسنده پس از بررسی مفاهیم مفردات تحقیق، امامت را نزد اکثر متکلمان مسلمان، به‌عنوان زعامت و سرپرستی امت اسلام به‌طور عام به نیابت از پیامبر اسلام (ص) دانسته و معیارها و شرایط امامت را از دیدگاه قرآن، روایات و عقل بحث و بررسی کرده است. وی از دیدگاه شیعه امامیه و مبانی کلامی این مذهب، عصمت امام، اعلمیت او، منصوص بودن امامت امام و افضلیت او را از شرایط حتمی امام عنوان نموده و برای مردم در تعیین امام حق و سهمی قائل نشده است. آنگاه از منظر معتزله، به شرایط امامت، مانند قرشی بودن، عصمت، افضلیت و اعجاز اشاره کرده و نقش مردم را در انتخاب امام از منظر معتزله، مردود اعلام نموده است. در فصل‌های بعدی نوشتار، دیدگاه‌های اشاعره در مورد شرایط امامت مطرح شده و شرایطی مانند عصمت، اعجاز و افضلیت را که اشاعره در مورد شرایط امامت رد می‌کنند؛ بررسی و نقد کرده و ضمن رد دلایل اشاعره مبنی بر وجود اجماع بر خلافت ابوبکر؛ او را حایز هیچ‌یک از شرایط امامت ندانسته است. از نظر نویسنده، شیعه امامیه، در مورد ضرورت عقلی وجود امامت، وجوب عقلی نصب الهی امام، اصول دین بودن امامت، قدرت داشتن امام بر صدور معجزه، عصمت امام و اعلم بودن او از همه مردم و افضل و اشجع الناس بودن امام، از مبانی عقلی و نقلی محکمی برخوردار است. وی همه این اوصاف را در امام علی (ع) و پس از آن حضرت در فرزندان معصوم ایشان برای احراز مسند امامت جاری و ساری دانسته و دلایل عقلی و نقلی معتزله و اشاعره را در مورد شرایط امام و امامت، مخالف موازین اسلامی عنوان نموده است.
کلیدواژه‌ها:امامت، امام، ولایت، خلافت، معتزله، اشاعره، امامیه، نص، عصمت، اعجاز.
