چکیده:
این پژوهش با این پیش‌فرض که متون دینی از سازوکارهای متون ادبی برای اثرگذاری بر دل و جان مخاطب بهره می‌گیرند، به توصیف و تحلیل مؤلفه‌های زیبایی‌شناختی صحیفه سجادیه می‌پردازد. از میان عناصر متعددی که ناقدان به‌واسطه آن‌ها به نقد و بررسی آثار هنری می‌پردازند، سه عنصر تصویرپردازی، موسیقی و آشنایی‌زدایی را برگزیدیم و با ذکر شواهد متعدد از هر یک از این مؤلفه‌ها در صحیفه سجادیه به نقد و بررسی این اثر پرداختیم و به این نتیجه رسیدیم که امام سجاد (ع) هنگامی‌که درصدد انتقال مفاهیم دینی و انتزاعی هستند، به جهت ملموس و محسوس نشان دادن این مفاهیم برای خواننده، آن‌ها را در قالب تصاویر هنری همچون تشبیه، استعاره، کنایه، تمثیل، کنایه و ... ارائه می‌دهند. گاهی نیز انتقال معنای کلام را از طریق موسیقی کلام به انجام می‌رسانند؛ به عبارت دیگر، به‌کارگیری عناصر موسیقایی کلام همچون تکرار حروف و کلمات، سجع، جناس، ردّ العجز علی الصدر و ... در صحیفه سجادیه، الهام گر معنای کلام است و همان چیزی را که خواننده با خواندن متن می‌یابد، موسیقی ناشی از این فنون به او القا می‌کند. آشنایی‌زدایی یکی دیگر از شگردهایی است که امام سجاد (ع) در صحیفه سجادیه به کار گرفته و از این رهگذر، هم به زیبایی کلام خود پرداخته و هم لذت درک ادبی و تأمل مخاطب را فزونی بخشیده است. مهم‌ترین جلوه‌های آشنایی‌زدایی که در صحیفه مورد بررسی قرار دادیم، عبارت‌اند از: آشنایی‌زدایی ترکیبی، آشنایی‌زدایی واژگانی و آشنایی‌زدایی معنایی. در مبحث آشنایی‌زدایی ترکیبی به مواردی همچون، تضمین نحوی، تقدیم و تأخیر، حذف و اضافه، التفات و... پرداختیم و دریافتیم که این فنون نقش زیادی در تقویت معنا و اعطای معنای جدید به کلام دارد؛ و با بررسی آشنایی‌زدایی واژگانی به واژگانی که از معنای اصلی خود عدول کرده‌اند پرداختیم؛ و در آشنایی‌زدایی معنایی به بررسی راه‌کارهایی که سبب ناآشنا نمودن معنای کلام برای خواننده می‌شود، پرداختیم. این راه‌کارها عبارت‌اند از: تشبیه، مجاز و استعاره، کنایه، پارادوکس و مشاکله.
