چکیده:

 اساطیر بیان روایتی و آیین‌ها انعکاس عملی باورهای اقوام به شمار می‌آیند. پژوهش حاضر بر این هدف تمرکز دارد که آیین‌ها و به‌خصوص آیین‌های سوگواری چگونه در کل جامعه عمل می‏‌کنند. در فصل نخست به کارکردهای مختلف آیین‌ها از جمله؛ بلاگردانی، سودمندی و سرگرمی، تعلیم و تربیت و غیره پرداخته و در ادامه به شرح ریختار اساطیر و آیین‌های سوگواری در ایران می‌پردازیم. در فصل دوم آیین نخل‌گردانی و پیشینه‌ی آن که ریشه در آداب کهن تابوت گردانی دارد؛ مورد ارزیابی و تحلیل قرار می‌گیرد. نخل تابوت‌واره‌ای ست که شیعیان هرساله در روز عاشورا برای سوگواری و شهادت امام حسین (ع) بر دوش می‏‌کشند. فصل سوم به توصیف و تحلیل آیین قالی‌شویان، تنها آیین ایرانی - اسلامی که در تقویم خورشیدی و همه‌ساله در دومین جمعه مهرماه در مشهد اردهال برپا می‌شود، تعلق دارد. در این مراسم شرکت‌کنندگان درحالی‌که چوب‌هایی به دست دارند، قالی‌ای را به نماد شستن خون علی بن محمد باقر (ع) در چشمه غسل داده و به خون‌خواهی ایشان برمی‌خیزند. نخل گردانی و قالی‌شویان؛ دو رسم کهن ایرانی مرتبط با فرهنگ کشاورزی بوده که به‌مرور سبقه کاملاً مذهبی و اسلامی یافته‌اند. این دو آیین سوگواری دارای ریشه‌های مشترک فرهنگی و اساطیری می‌باشند و می‌توان ریشه‌ی آن را در آداب تابوت‌گردانی و تابوت شویی پیش از اسلام و متأثر از فرهنگ بین‌النهرین جستجو کرد. در پایان با توجه به کارکردهای فوق و براساس نظریه اجرای ریچارد شکنر، ویژگی‌های اساسی و مشترکی از جمله؛ نوعی نظم و ترتیب ویژه ‌زمانی، نسبت دادن نوعی ارزش ویژه به اشیا، مولد نبودن از لحاظ تولید کالا و قواعد و این‌که هر دو آیین سوگواری در حوزه جغرافیای مرکزی ایران مرسوم است، به تحلیل ساختاری آیین‌های فوق پرداخته‌ایم. این پژوهش با ارائه‌ی فرضیه‏‌ای ریشه‌های مشترک نخل گردانی و قالی‌شویان را جستجوکرده، و برای درک دقیق‌تر کارکردهای اجتماعی فعالیت‌هایی چنین از الگوهای اجرایی، تجمع، اجرا و تفرق بهره می‌برد.

مقالات مرتبط:

ریخت‌شناسی آیین نخل گردانی؛ نمایش نمادین جاودانگی اساطیر، محمدرضا خاکی، سیاوش قائدی، صحنه، پاییز و زمستان 1393 و بهار 1394، شماره 97، (20 صفحه، از 5 تا 24)

نوشتن دیدگاه