چکیده:
سکونتگاه یثرب پیش از هجرت پیامبر محل استقرار طوایف و قبایل متعددی بود که روابط بینا طایفه‌ای آن‌ها می‌توانست بر روند تحولات تأثیر قابل توجهی بگذارد. امروزه مطالعه تاریخ پیامبر بیانگر عملکرد طوایف یثرب نیست. باشد، در نتیجه شناخت عملکرد قبایل در دوره پیامبر نه‌تنها بخش قابل توجهی از این تاریخ را روشن می‌کند بلکه بُعد طایفه‌ای رفتار یاران پیامبر را نیز مشخص می‌سازد. بررسی طوایف یثرب در صدر اسلام نشان داد که چندین طایفه اوسی و خزرجی در یثرب وجود داشتند که مستقل عمل می‌کردند. تضاد و دشمنی میان طوایف اوسی و خزرجی در نبرد بعاث اندکی پیش از هجرت پیامبر، به منتهی‌الیه خود یعنی تصمیم هر دو طرف در حذف نهایی طرف مقابل از سرزمین یثرب رسیده بود. در این نبرد شکاف دیگری میان خزرج پدید آمد که بخشی از طوایف خزرج را در گروه‌بندی جدیدی وارد کرد. زمانی که پیامبر وارد یثرب گردید، با چنین ساختاری به لحاظ اجتماعی مواجه بود. در نتیجه‌بخش اعظم مسلمانان بومی یثرب در سال‌های نخست از خزرجیان بودند و از سال پنجم هجری به بعد اوسیان اسلام را پذیرفتند که آن‌هم نه از روی میل و رغبت بلکه برای حفظ موقعیت و از روی ترس بود. در نتیجه مناسبات میان طوایف گوناگون اوسی، خزرجی و طوایف مهم یهود در یثرب، بر روابط آن‌ها با پیامبر تأثیر مستقیم داشت که آن را می‌توان در دو مقطع پنج‌ساله نخست و پنج‌ساله پایانی حکومت پیامبر در یثرب به‌صورت جداگانه بررسی کرد. در نیمه اول این حکومت سه گروه شکل گرفتند که عبارت بودند از مؤمنان شامل طوایف خزرج، کافران شامل طوایف یهود و بخش اعظم اوس و منافقان که عمدتاً بخش اعظمشان خزرجی بودند. در نیمه دوم حکومت پیامبر گروه کافران دیگر وجود نداشتند. منافقان خزرجی هم مدیرت شده بودند ولی کافران دوره قبل به منافقان این دوره تبدیل شده بودند. از این‌رو در این دوره ما با دو گروه مؤمنان و منافقان مواجه هستیم و بخش اعظم منافقان در این دوره اوسی هستند. این گروه‌بندی هرچند مذهبی به نظر می‌رسد، ولی باید گفت سیاسی است و به عضویت طوایف در سازمان سیاسی پیامبر و میزان اطاعت پذیری آن‌ها بازمی‌گردد.
کلیدواژه‌ها:ساختار اجتماعی، قبیله، پیامبر، صدر اسلام، یثرب.
فصول پایان‌نامه:
این تحقیق در چهار فصل ارائه شده است:
فصل اول: «مقدمه و کلیات طرح تحقیق»
* تعریف و بیان مسئله
* سؤال‌های تحقیق
* فرضیه‌های تحقیق
* پیشینه تحقیق
* روش انجام تحقیق
فصل دوم: «جغرافیای طبیعی، اجتماعی و سیاسی یثرب پیش از اسلام»
* جغرافیای طبیعی یثرب
* جغرافیای تاریخ یثرب با تأکید بر عصر هجرت
* جغرافیای سیاسی و اجتماعی یثرب
فصل سوم: «شکل‌گیری و پیدایش گروه‌های مؤمنان و کافران»
فصل چهارم: «شکل‌گیری و پیدایش گروه منافقان»
* فرمانروایی و رهبری پیامبر (ص)
* نفاق به‌عنوان تعارض درون‌سازمانی
* طایفه شناسی، گاه شناسی و نوسان‌های نفاق بر اساس قرآن و تفاسیر
* طایفه شناسی، گاه شناسی و نوسان‌های نفاق بر اساس منابع تاریخی
نتیجه و پیشنهاد.
