چکیده:

در این رساله سیر و کارکردهای اقطاع به‌عنوان نهادی اقتصادی از زمان پیامبر (ص) تا پایان خلافت امویان به روش تاریخی و با استاد بر منابع کهن و معتبر تاریخ اسلام همچون کتاب الخراج ابو یوسف، کتاب الاموال ابوعبید، سیره ابن هشام، تاریخی یعقوبی، فتوح البلدان بلاذری، تاریخ طبری و نظایر آن بحث و بررسی شده ست. در فصل اول، سیاست پیامبر (ص) درباره اقطاع اراضی موات و آباد، اقطاع محصولات اراضی یا طعمه، اقطاع اماکن مسکونی و اقطاع معادن تبیین و معلوم گردیده است که همه این اقطاعات به‌صورت تملیک، موروثی و بلاشرط بوده و رفع نیاز از مهاجران نخستین، تألیف قلوب تازه مسلمانان و توسعه عمران و آبادی زمین از اهداف اولیه تأسیس این نهاد بوده است. در فصل دوم، سیاست خلفای راشدین در مسئله اقطاع و نیز اراضی مشمول اقطاع یعنی «صوافی» مورد بررسی قرار گرفته و تحولات آن در مقایسه با دوره پیشین بیان شده است. تحولات اقطاع در دوره امویان موضوع فصل سوم رساله است که در آن علاوه بر اقطاع دیوانی و اقطاع نظامی، مفاهیم طعمه، ایغار و مقاطعه مرسوم در این دوره نیز بررسی شده است. در دو فصل اخیر نشان داده شده است که سیاست عثمان ‌بن ‌عفان و خلفای اموی در خصوص نظام زمین‌داری و واگذاری اقطاعات _ برخلاف گذشته _ آثار و پیامدهای منفی اجتماعی و اقتصادی به دنبال داشت، از جمله ایجاد املاک وسیع و ظهور مالکان بزرگ که این پدیده خود موجب اخلال در تعادل اجتماعی و اقتصادی و ایجاد شکاف طبقاتی و مالی زمینه‌ساز بروز یا تشدید برخی بحران‌های سیاسی، خاصه در حجاز و عراق گردید. و بالاخره در آخرین فصل رساله، تأثیر عوامل اجتماعی و اقتصادی بر شکل‌گیری و تحول قطاع، در دوره‌های مورد بحث، به‌اجمال تحلیل و بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها:اقطاع، طعمه، نظام زمین‌داری، صوافی، خالصه‌ها، قطائع، تاریخ مالی صدر اسلام، خلفای راشدین، امویان.

 مقالات مرتبط:

اقطاع در عهد پیامبر (ص)، جمال موسوی، مقالات و بررسیها، تابستان 1377، شماره 63، ‏(16 صفحه، از 137 تا 152)، (علمی _ پژوهشی).
فصول پایان‌نامه:

این رساله در چهار فصل نگارش شده است:
فصل اول: «اقطاع در عهد پیامبر (ص)»
فصل دوم: «اقطاع در عهد خلفای راشدین»
فصل سوم: «سیر تحول اقطاع در دوره امویان»
فصل چهارم: «بررسی تأثیر عوامل اجتماعی، اقتصادی بر شکل‌گیری و تحول اقطاع»
جمع‌بندی مباحث و ارائه پیشنهاد.

نوشتن دیدگاه