چکیده:

 به جرأت می‌توان ادعا کرد که دستاورد‌های نقدی معاصر کارکرد بهتری در نشان دادن اعجاز بلاغی متون دینی و ادبی دارند. «انسجام» به مناسبت‌هایی اشاره دارد که به کلام یکپارچگی و وحدت می‌بخشد و آن را به مثابه یک متن، از مجموعه‌ای از جملات جداگانه و نامربوط متمایز می‌سازد. این ابزارها مناسباتی بین عناصر متن ایجاد می‌کنند که باعث می‌گردد یک متن از مجموعه به‌هم‌ریخته‌ای از جملات و عبارات متمایز گردد. یافتن این پیوند‌ها منجر به درک زیبایی و بلاغت متن می‌شود که در متون دینی اعم از قرآن کریم و نهج‌البلاغه نشان دادن بلاغت و فصاحت والای کلام و شناساندن زیبایی آن از مهم‌ترین مباحث در علوم قرآنی است که طبیعتاً به فهم و درک بهتر متن می‌انجامد. این پژوهش از دو بخش تشکیل شده است در بخش نخست هم‌آیی، ادوات پیوندی، ارجاع، حذف، جایگزینی و... که توسط «هالیدی» و «رقیه حسن» به‌عنوان عوامل انسجام مطرح شده است. در نامه امام علی (ع) به مالک بررسی و تطبیق می‌گردد و چگونگی برخورداری کلام امیرالمؤمنین (ع) از عوامل متعدد انسجام متن، فراوانی و نسبت این عوامل به یکدیگر نشان داده می‌شود. نقش این عوامل صرفاً از بعد انسجام‌ بخشی نیست و در بسیاری از مواقع عوامل یاد شده نقش مهمی در زیبایی و اثرگذاری بر مخاطب دارند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در این میان، عامل تکرار با کارکرد خاص واژگان غیرکلیدی، عامل ادات پیوندی با کاربرد زیاد و منظم پیوند افزایشی، عامل ارجاع با بسامد بالا و کاربرد منظم ضمایر و عامل آوایی موازات به‌عنوان نقطه تلاقی سه عامل قبلی، چهار رکن اصلی انسجام متنی در نامه امام به مالک به شمار می‌روند و گاهی برخی عوامل مانند سجع، حذف، تقابل و ترادف نیز به ارکان اصلی افزوده شده و سبک و شیوه خاصی را برای کلام امیرالمؤمنین (ع) نشان می‌دهد. در بخش دوم آن نیز که به نوعی به بلاغت متن مرتبط است، بینامتنی عهد نامه با آیات قرآن کریم بررسی شده است و انسجام و پیوند‌های متن حاضر با قرآن کریم نشان داده شده است.

نوشتن دیدگاه