چکیده:
حکومت سفیانیان در مصر، در شرایطی ادامه داشت که مهم‌ترین اهداف آن، تثبیت حاکمیت در مصر بود. از عزل و نصب‌های سریع و نابهنگام والیان و کارگزاران مهم ولایت مصر، در این دوره، هم خبری نیست. گسترش فتوح، به علل گوناگون، مورد توجه و تأکید سفیانیان قرار داشت، والیان مصر این مهم را پیگیری می‌کردند و دامنه‌ی متصرفات مسلمان‌ها را تا «مغرب میانه» کشاندند و سنگ بنای تشکیل ولایت ششم دولت سفیانی را در شمال آفریقا بنا نهادند. در جنگ‌های دریایی که معاویه اهتمام ویژه‌ای به آن داشت. مصری‌ها، گوی سبقت را از سایر ولایات ربودند و پایه‌ی اساسی «نیروی دریایی مسلمین» را ریختند. هرچند خلافت سفیانی در مصر، به دنبال کسب درآمدهای بیشتری بود، اما پیمان‌ها و قراردادهایی که از زمان فتح اسلامی با مصری‌ها بسته شده بود، مورد احترام بود و آزادی مدنی و مذهبی «اهل ذمه» در دوره‌ی سفیانیان، در عمل، تضمین شده بود. در طول تاریخ، مجاورت جغرافیایی مصر و عرب‌ها، به برقراری روابط بین دو منطقه، منجر شده بود. تا جایی که تعدادی از اعراب، پیش از فتوح مسلمانان، در مصر مستقر بودند، اما فتح اسلامی فرایند ورود آن‌ها را، شتابی کم‌نظیر بخشید. آنان بیشتر به‌صورت قبیله‌ای به مصر آمدند و اقلیتی تأثیرگذار را تشکیل دادند. گروش برخی از قبطی‌ها به اسلام، که روندی تدریجی بود و جوشش دو قوم در مناسبت‌های مختلف، تغییرات اجتماعی و فرهنگی محسوسی را در پی داشت. تداوم فعالیت‌های اقتصادی، و رشد تجارت داخلی و خارجی این سرزمین، زندگی جدیدی را نمایان ساخت. پس از اسلام، مردم مسیحی قبطی، که فرهنگ و نژاد متفاوتی با عرب‌ها داشتند، زبان و فرهنگ عربی را پذیرا شدند. در حقیقت، تکاپوی روند این تغییر، هسته‌ی اصلی مسئله‌ی این نوشتار است و بر این فرض مهم استوار است که حکومت سفیانی و اموی سهم مهمی در این دگرگونی داشته‌اند. تلاش برای بررسی ریشه‌ها و زمینه‌های تشکیل ملّت «مصر اسلامی»، جز با در نظر گرفتن همه‌ی متغیرهای مربوط به عصر سفیانیان، به‌طور کامل، تحقق نخواهد یافت. لذا پژوهش حاضر در پی ارائه‌ی تحلیلی از حکومت سفیانیان در مصر است. دگرگونی‌های سیاسی و اجتماعی مصر در آن عهد، پیوندی ناگسستنی با تاریخ صدر اسلام دارد. توصیف و تجزیه و تحلیل رویدادهای آن دوره و بررسی تأثیر و تأثرهای آن در رخدادهای همزمان با نظام خلافت اسلامی و پیگیری ریشه‌های تغییرات پایداری که طی قرون نخستین اسلامی در مصر رخ نمود، با استفاده از تفسیر اسناد تاریخی، از اهداف اصلی این نوشتار است.
کلیدواژه‌ها:امویان، سفیانیان، مصر، فتوح، والیان مصر، قبطی‌ها.
مقالات مرتبط:
1. تحولات ساختار شهری فسطاط در دوره‌ی سفیانیان (40 تا 64 ه.ق)، فیروز آزادی، سید اصغر محمودآبادی، مطالعات تاریخ اسلام، زمستان 1391، شماره 15، (34 صفحه، از 7 تا 40) (علمی _ پژوهشی)
2. زمینه‌های «عرب شدن» مصر در صدر اسلام (21 تا 64 هجری)، فیروز آزادی، سید اصغر محمودآبادی، پژوهش‌های تاریخی، زمستان 1390، (20 صفحه، از 31 تا 50)، (علمی _ پژوهشی)
فصول پایان‌نامه:
این پژوهش در ده فصل ارائه شده است:
فصل اول: «تعاریف، کلیات و شناخت منابع»
فصل دوم: «مصر از فتح اسلامی تا تسلط معاویه (19 تا 38 هجری)»
فصل سوم: «تسلط معاویه بن ابوسفیان بر مصر و دوران دوم امارت عمرو بن عاص بر این سرزمین»
فصل چهارم: «امارت عتبه بن ابوسفیان و عقبه بن عامر جهنی بر مصر (43 تا اوایل 47 هجری)»
فصل پنجم: «امارت مسلَمه بن مخَلد انصاری (47 تا 62 هجری)»
فصل ششم: «دوران امارت سعید بن یزید ازدی و حکومت زبیری در مصر (62 تا 65 هجری)»
فصل هفتم: «نظام حکومتی، ارکان و شیوه‌های حکمرانی سفیانیان در مصر»
فصل هشتم: «اوضاع اجتماعی مصر در عهد سفیانیان (40 تا 64 هجری)»
فصل نهم: «اوضاع اقتصادی»
فصل دهم: «اوضاع فرهنگی».
