چکیده:

 حضرت علی (ع) نزد عموم مسلمانان از جایگاهی ویژه برخوردار است. شاعران ادب پارسی اعم از شیعه و سنّی در ابراز ارادت و محبت خود به آن بزرگ‌مرد دادگری و جوانمردی اشعار بسیاری سروده و دیوان‌های خویش را به ستایش او مزین نموده‌اند. ابن حسام خوسفی شاعر شیعی دوازده‌امامی قرن نهم هجری و ناصرخسرو شاعر توانمند اسماعیلی مذهب قـرن پنجم هجری ازجمله این شاعران هستند که در ابیات بسیاری از دیوان‌های خود به بازتاب سیمای علی (ع) پرداخته‌اند. در بررسی مقایسه‌ای دیوان این دو شاعر مشخص می‌شود آنان در دو دوره زمانی و مکانی متفاوت، مذهب و ویژگی‌های شخصیتی و فکری جداگانـه، در ترسیم سیمای علی (ع) شیوه‌ی عمل و نقطه نظرات متفاوتی داشته‌اند. ابن حسام حدود یک‌سوم از دیوان خود را به ستایش علی (ع) اختصاص داده است و با توجه به بسط و کمال ادبیات عرفانی قرن‌های ششم، هفتم، هشتم و نهم در این توصیفات بر طرح جنبه‌های عاشقانه‌ی شبه عرفانی، مفاهیم ولایـی، خوانش‌های مدنی و اخلاقی توجه و تأکید بیشتری کرده است و با گذشت نه قرن از صدر اسلام و تغییر اوضاع ادواری، سیاسی و اجتماعی، رویکردهای نقلی، اسطوره‌ای و افسانه‌ای نیز داشـته است اما ناصرخسرو از نظر نسبت کمی، کمتر به مدح و توصیف علی (ع) پرداخته است و در توصیفات خود بیشتر نگاه حکیمانه کلامی به فضایل آن حضرت داشته و بر علم تأویـل، رازداری، اساس بودن وی در دین و نیز بر اهداف انقلابی و ایدئولوژیکی اسماعیلی تأکید کرده است و صفات و شایستگی‌های علی (ع) بـرای امامت و خلافت را کم‌ و بیش در راه مبارزه با خلافت عباسی و حمایت از خلافت فاطمیان طرح نموده است. در دیوان هر دو شاعر وجوه مشابه و متفاوتی از علی (ع) به چشم می‌خورد که البته غلبـه با وجوه تشابه است. هر دو شاعر به فضایل و ویژگی‌های مهم آن حـضرت چـون: والایی منزلت، قرابت با پیامبر (ص)، شایانی ولایت، عصمت، علم، عدل، جهاد و شایستگی‌های نقلی اشاره کرده‌اند که البته ابن حسام در دیوان خویش به جلوه‌هایی چون: زیبایی، عطر خوش، بانگ شجاعت و توصیف اسطوره‌ای اسب، شمشیر و جایگاه منتسبان حتی غلام علی (ع) نیـز توجه خاصی نشان داده است که در دیوان ناصرخسرو موارد مذکور مشاهده نمی‌شود.

 کلیدواژه‌ها:امام علی (ع)، ابن حسام خوسفی، ناصرخسرو، دیوان.

فصول پایان‌نامه:

این تحقیق در هفت فصل ارائه شده است:

فصل اول: «زندگانی و شخصیت حضرت علی»

* مختصری از زندگانی علی (ع)

* شخصیت علی (ع)

فصل دوم: «نگاهی گذرا بر زندگی و آثار ابن حسام و ناصرخسرو»

* مروری بر زندگی، اندیشه و شخصیت ابن حسام

* مروری بر زندگی، اندیشه و شخصیت ناصرخسرو

فصل سوم: «نگاهی بر فرقه‌های اصلی شیعه»

* درآمد

* فرقه‌های اصلی شیعه

فصل چهارم: «تعصّب مذهبی ناصرخسرو و تساهل ابن حسام»

* اوضاع اجتماعی، سیاسی، مذهبی و ادبی ایران در قرن 5 هجری

* تعصّب مذهبی ناصرخسرو

* اوضاع اجتماعی، سیاسی، مذهبی و ادبی ایران در قرن 9 هجری

* تساهل مذهبی ابن حسام

فصل پنجم: «سیمای قرآنی و روایی علی (ع) در دو دیوان»

* سیمای قرآنی و روایی مشترک علی (ع) در دو دیوان

* سیمای قرآنی و روایی علی (ع) در دیوان ابن حسام

* سیمای قرآنی و روایی علی (ع) در دیوان ناصرخسرو

فصل ششم: «سیمای علی (ع) در دیوان ابن حسام خوسفی و ناصرخسرو»

* درآمد

* اعتبارات ولایی و عاشقانه

* فضایل علی (ع)

* صفات جمالی

* صفات جلالی

* علی (ع) و روایات

فصل هفتم: «سیمای علی (ع) در آینه‌ی اسطوره و واقعیت دو دیوان»

* درآمد

* سیمای اسطوره‌ای و حقیقی علی (ع) در دو دیوان

نتیجه.

نوشتن دیدگاه