چکیده:
از دیرباز تعلیم و تربیت در زندگی بشر از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است. با توجّه به رابطه‌ی دانایی و پرسش، پرسش همیشه در امر آموزش مهم تلقّی شده؛ زیرا تأثیر آن در این امر به‌وضوح قابل مشاهده می‌باشد. روش پرسش و پاسخ، از مهم‌ترین و پرکاربردترین روش‌ها در فرهنگ اصیل دینی است. موضوع محوری این پژوهش تبیین فرهنگ پرسشگری و پاسخگویی در سیره‌ی آموزشی _ تربیتی معصومان (ع) است؛ لذا در رساله‌ی حاضر به بررسی جایگاه پرسش و پرسشگری در سیره‌ی قولی و فعلی معصومان (ع) پرداخته شده است. همچنین با تتبع در روایات حاوی پرسش به استخراج و تبیین آداب و شرایط پرسشگری صحیح و پاسخگویی مطلوب می‌پردازد. هدف نگارنده در این پژوهش وقوف بر زوایای ناشناخته و کاربردی سیره‌ی معصومان (ع) می‌باشد؛ لذا دستیابی به جایگاه پرسشگری و نحوه‌ی مواجهه معصومان (ع) با پرسشگران و شیوه‌ی پاسخگویی به آنان و در نهایت احیای روحیه‌ی پرسشگری با توجّه به تعالیم ائمه (ع) جزء اهداف اصلی رساله‌ی حاضر است. نگارنده در فرایند پژوهش، به این نتیجه رسیده است که ائمه (ع) همواره روحیه‌ی پرسشگری را در مخاطبان خود تقویت کرده‌اند. همچنین بخش قابل توجهی از آموزه‌های فقهی، اعتقادی و اخلاقی _ تربیتی معصومان (ع) از طریق پرسش‌های مسلمانان و پاسخ ایشان به دست ما رسیده است. با برسی روایات حاوی پرسش مشاهده می‌کنیم که انواع پرسش‌ها را می‌توان به پرسش‌های حقیقی و منطقی، بی‌جا و غیرمنطقی، بیهوده و پرسش‌های غیرحقیقی و غرض‌آلود تقسیم نمود. هریک از این انواع ممکن است با اهداف و انگیزه‌هایی مانند علم و یادگیری، کسب اطمینان و یقین، اقرار گرفتن، انکار کردن، آزار رساندن، تحقیر و مسخره نمودن، اظهار تعجب و اعتراض، شبهه افکنی و ... مطرح می‌گردد. از دیگر دست-آوردهای این پژوهش آگاهی از اصول و آداب صحیح پرسشگری و پاسخگویی مطلوب از منظر معصومان (ع) است. جانشینان آخرین فرستاده‌ی الهی پرسش‌هایی را که دارای فواید و کارکردهای اساسی و مهم در زندگی بشر بوده و موجب هدایت و سعادت مردم می‌شده، مورد تشویق قرار داده و طرح نمودن آن را دارای اولویت می‌دانسته‌اند. بنابراین در سایه‌ی یافته‌های این پژوهش می‌توان به رهنمودهای کلیدی و تعیین کننده‌ای از سوی معصومان (ع) برای گسترش فرهنگ پرسش و پرسشگری و تحقیق در جامعه‌ی اسلامی پی برد.
کلیدواژه‌ها:فرهنگ، پرسشگری، گفتار، سیره، معصومان (ع).
فصول پایان‌نامه:
این تحقیق شامل پنج فصل است:
فصل اول: «کلیات، مفاهیم»
* بخش اول: کلیات
* بخش دوم: مفاهیم
فصل دوم: «بررسی استفهام در لغت، بلاغت و قرآن»
* بخش اول: سؤال، اهمیت و خاستگاه‌های آن
بررسی واژه‌های سؤال، پرسش و استفهام
اهمیت و جایگاه پرسشگری از دیدگاه عقل
خاستگاه‌های پرسش
* بخش دوم: استفهام در بلاغت
تقسیم کلام در زبان عربی
تعریف استفهام در بلاغت
ادات استفهام
معنای مجازی استفهام
* بخش سوم: استفهام در قرآن
اهمیت و جایگاه پرسشگری در قرآن
انواع استفهام در قرآن
موضوعات پرسش‌های قرآنی
محدوده‌ی پرسش در قرآن
از چه کسانی باید پرسید؟
فصل سوم: «بررسی پرسش و پرسشگری در سیره‌ی معصومان (ع)»
* بخش اول: پرسشگری در سیره‌ی معصومان (ع)
اهمیت و جایگاه پرسشگری در سیره‌ی معصومان (ع)
رواج پرسشگری در سیره‌ی معصومان (ع)
روش‌های پرسشی کردن بحث در سیره‌ی معصومان (ع)
روش تدریس پرسش و پاسخ
* بخش دوم: انواع پرسش در سیره‌ی معصومان (ع)
پرسش حقیقی و منطقی
پرسش‌های بی‌جا و غیرمنطقی
پرسش‌های بیهوده
پرسش‌های غیرحقیقی و غرض‌آلود
* بخش سوم: بررسی انگیزه‌ی پرسشگران در سیره‌ی معصومان (ع)
انگیزه‌های پرسش حقیقی
انگیزه‌های پرسش مغرضانه و غیرحقیقی
* بخش چهارم: مهم‌ترین پرسش‌ها از دیدگاه معصومان (ع)
موضوع پرسش‌ها در سیره‌ی معصومان (ع)
مهم‌ترین پرسش‌های بشری
مهم‌ترین پرسش‌ها از دیدگاه معصومان (ع)
فصل چهارم: «آداب پرسشگری و پاسخگویی در سیرۀ معصومان (ع)»
* بخش اول: آداب پرسشگری و شرایط آن
شرایط پرسشگری
آداب پرسشگری
شرایط سؤال
* بخش دوم: آداب پاسخگویی و شرایط پاسخ
شرایط پاسخگو
آداب پاسخگویی
شرایط پاسخ
فصل پنجم: «فواید و کارکردهای پرسش و پرسشگری»
* بخش اول: فواید و کارکردهای پرسش
فواید و کارکردهای علمی و مهارتی پرسش
فواید و کارکردهای اعتقادی و دینی.
