چکیده:
اندیشه تعامل میان مسلمانان و وحدت اسلامی منشأ دینی و مذهبی دارد، برگرفته از کتاب و سنت است دعوت به تعامل و وحدت اجتماعی و ایجاد الفت و در جامعه اسلامی و پرهیز از تفرقه و تحزب و تنش‌های بی‌حاصل سیاسی، اجتماعی، فکری از مهم‌ترین اصول و دستورهای قرآن و پیامبر (ص) بوده است. امامان معصوم با استمرار دعوت پیامبر اسلام همواره به ضرورت توجه به این وظیفه مهم می‌اندیشیدند. امامان معصوم در طول بیش از دو قرن حضور خود با گروه‌ها و جریان‌های مختلف و ناهمگون از مخالفان سیاسی و دینی و مذهبی روبرو بودند وجود طیف‌های مختلف از صاحبان ادیان و اندیشه‌های الحادی و غیر اسلامی و خلفا و حاکمان سیاسی (شامل سه خلیفه نخست اسلامی و خلفای اموی، عباسی و...) و مذاهب کلامی و فقهی اهل سنت (شامل اشاعره، معتزله، مرجئه، قدریه، جبریه، اهل حدیث، خوارج و مذاهب فقهی گوناگون و ...) و فرقه‌های انشعابی شیعه (شامل کیسانیه، زیدیه، غلات، اسماعیلیه، واقفیه و ...) موجب شد که ائمه مواجهه خویش را با آن‌ها به اقتضای برخی از اولویت‌ها و هزینه‌های سیاسی، اجتماعی سامان بدهند؛ و سیره و سخن خود را بر مبنای تعامل سیاسی و اجتماعی قرار داده بودند تا جایی که به خاطر این مصلحت برتر از برخی ملاحظات شخصی و دیدگاه‌های مذهبی چشم‌پوشی می‌کردند. حفظ هویت و استواری کیان اسلامی، جان مسلمانان و اتحاد مسلمین و پرهیز از تعصبات و اختلاف‌های بی‌پایه و موهوم را، بر پاره‌ای از اندیشه‌های خود ترجیح می‌دادند، و حتی از همکاری با رقبای سرسخت سیاسی خود نیز ابایی نداشتند. آنان با تقویت بنیان‌های اخلاقی، اخوت اسلامی و همبستگی اجتماعی را اساس سیره خود قرار داده بودند و هرگز رقبای فکری، مخالفان و منکران امامت خود را از دایره مسلمانی خارج نمی‌دانستند و به اصحاب خود سفارش می‌کردند که از نگاه تحقیرآمیز و توهین به آنان پرهیز کنند. تعامل و وحدت بین مسلمانان را باید بر پایه مبانی و اصول دینی استوار ساخت وان را به‌عنوان یک اصل استراتژیک و وظیفه دینی دانست نه یک طرح مصلحت اندیشانه، زودگذر و مقطعی و نباید از باورهای هیچ گروهی لوازم ساختگی، ناخواسته و غیرقابل‌قبول آنان را برداشت نمود و به ایشان نسبت داد و باید دانست آنچه جامعه اسلامی را در گذشته و حال دچار آسیب و مشکل کرده و می‌کند وجود دیدگاه‌های متنوع کلامی و فقهی و غیره نیست بلکه مشکل اصلی را بایستی بیشتر از همه، در نوع نگرش‌ها، برخوردها، سوءتفاهم‌ها، سیاه نمایی‌ها و احیاناً تحریک احساسات مذهبی جستجو کرد.
