چکیده:

 در روزگار ابوحنیفه نگاه‌ها به اهل‌بیت (ع) متفاوت بود. جدا از برخی عثمانی مذهبان حجاز و اهل حدیث عراق گروه‌های متعدد به‌عنوان شیعه شناخته می‌شدند برخی صرفاً به دلیل دوستی اهل‌بیت (ع) و نقل فضائل ایشان شیعه نام گرفته بودند که از آنان با عنوان شیعه محب یاد می‌شود. در این میان ابوحنیفه فراتر از یک شیعه محب و شاید بتوان گفت که حتی فراتر از یک شیعه سیاسی بوده و به مرجعیت علمی اهل‌بیت (ع) نیز باور داشته است. او در بعد سیاسی و در باب امامت و خلافت اسلامی دیدگاهش منطق بر دیدگاه زیدیه است یعنی ضمن پذیرش خلافت خلفای راشد و اعتقاد به افضلیت امام علی (ع) نسبت به عثمان پس از ایشان به امامت و خلافت امام حسن مجتبی (ع) معتقد بود و بعد از آن حضرت نیز امامت و خلافت را حق فرزندان امام علی (ع) از بطن فاطمه می‌دانست. با این حال وی برای خود استقلال در نظریه پردازی قائل بوده است و نمی‌توان وی را در اندیشه‌های فقهی و کلامی‌اش تابع و کمال اهل‌بیت (ع) دانست. باید افزود که اندیشه‌های وی در عرصه کلام بیشتر از خوزه فقه به مکتب اهلیت (ع) نزدیک است. او ضمن تلمذ نزد صادقین و زید بن علی (ع) روابط دوستانه‌ای با امامان اهل‌بیت (ع) برقرار نموده بود و به اکرام و احترام ایشان می‌پرداخت و آنان را بهترین و عالم‌ترین افراد عصر خود می‌دانست. وی نه‌تنها علی‌رغم اصرار دو حکومت اموی و عباسی هرگز حاضر به همکاری با آنان نشد و هیچ‌گاه مشروعیت این دو دستگاه را نپذیرفت بلکه از قیام‌های علویان بر ضد آنان نیز به حمایت بسیار جدی پرداخت و سرانجام به دلیل همراهی با علویان و عشق به اهل‌البیت (ع) و وجود رگه‌های شیعی در او توسط منصور عباسی به زندان افتاد و به‌احتمال زیاد در اثر خوراندن زهر در زندان به شهادت رسید. اکثر روایات و مناظراتی که در برخی منابع شیعی و سنی آمده و حاکی از روابط تیره صادقین ع با ابوحنیفه است به لحاظ متنی و سندی پذیرفتنی نمی‌نماید و از هر دو جهت دارای مشکل است. گروه‌های منسوب به ابوحنیفه طیف‌های گوناگونی هستند که از آن میان می‌توان دسته‌های ذیل را نام برد: الف) حنفیان کلامی و عدل‌گرا (که جزء پیروان اولیه ابوحنیفه بوده و امروزه وجود ندارد). ب) حنفیان اهل سنت و جماعت (ماتریدیه، طحاویه، بریلویه و دیوبندیه) ج) حنفیان دوازده امامی و صوفی مسلکان د) حنفیان سلفی. از این میان نزدیک‌ترین دسته به مکتب اهل‌بیت (ع) و تشیع حنفیان دوازده امامی و دورترین گروه حنفیان سلفی هستند. عامل دوری برخی حنفیان از مکتب اهل‌بیت (ع) و تشیع عوامل ذیل بوده است 1. افول مکتب کلامی و عدل‌گرای حنفی و گسترش مکتب حنفی اهل سنت و جماعت.2. نفوذ بخاری و صحیح او در میان حنفیان. 3. دعوای سیاسی عثمانیان و صفویان. 4. نفوذ وهابیت و سلفیه در میان حنفیان.

مقالات مرتبط:

 جایگاه اهل‌بیت (ع) از دیدگاه ابوحنیفه، محمد شفق خواتی، طلوع، بهار 1385، شماره 17، (30 صفحه، از 145 تا 174).

نوشتن دیدگاه