چکیده:

 از جمله‌ی مهم‌ترین و بحث‌برانگیزترین شاخه‌های توحید، موضوع اسماء و صفات خداوند متعال است. معتزله، از مهم‌ترین مکاتب اسلامی، مدعی اخذ معارف در توحید و عدل از امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (ع) است. عقاید دانشمندان معتزله در موضوع اسماء و صفات را می‌توان طور خلاصه این‌گونه بیان کرد: 1. نفی صفات و عینیت آن‌ها با ذات، 2. سلب اضداد از ذات خداوند 3. نظریه‌ی حال، 4. نیابت ذات از صفات. با بررسی روایات می‌یابیم که امیرالمؤمنین (ع) و اهل‌بیت (ع)، به نفی صفات از ذات خداوند متعال و خروج از دو حدّ تعطیل و تشبیه در مورد خداوند قائل هستند. ذات خداوند دارای ترکیب و قابل تجزیه نیست و اثبات صفات برای ذات، ناچار به وادی ترکیب ذات و تشبیه آن به مخلوقات وارد می‌شود که هر دو باطل است. ذات خداوند قابل شناخت و تعقل و تفکّر نیست و عقل تنها تا مرتبه‌ی اثبات و تنزیه ذات می‌تواند پیش رود. به همین دلیل این ذات نه قابل تصوّر و نه قابل وصف است. روایات امیرالمؤمنین و اهل‌بیت (ع) معانی ثبوتی برای ذات قائل نیستند و صفات ثبوتی را به معانی سلبی باز می‌گردانند. با مقایسه‌ی دو دیدگاه معتزله و روایی شیعی به این نتیجه رسیدیم که تنها نظر معتزله که مطابق روایات شیعی است، نظریه‌ی سلب اضداد از خداوند می‌باشد. پس از نظریه‌ی سلب اضداد، نظریه‌ی نیابت ذات از صفات بیشترین شباهت را با بیان روایات دارد. نظریه‌ی حال نوعی تشبیه خفی است و مطابق روایات نظر صحیحی نیست. نفی صفات و عینیت صفات با ذات نیز ـ هرچند در بیان بعضی از معتزله از حیث عبارات شباهت‌هایی با روایات دارد ـ اما در مجموع با آن‌ها تطابق ندارد.

نوشتن دیدگاه