چکیده:
موضوع و طرح مسئله: با توجّه به اهمیت مبحث ناسخ و منسوخ در قانون‌گذاری و استنباط مسائل شرعی از قرآن کریم و سنت و محوریت کلمات معصومین (ع) در شرح و تبیین و تفسیر قرآن و از طرفی مغفول واقع‌شدن اهل‌بیت (ع) در این‌گونه مسائل، بررسی «نسخ آیات قرآن در مکتب اهل‌بیت (ع)» امری ضروری به نظر می‌رسد. هدف این کار تحقیقی، بررسی دیدگاه معصومین (ع) در مورد نسخ آیات قران و اهمیت این مبحث در منظومه روایی شیعه می‌باشد. ب- مبانی نظری شامل مرور مختصری بر منابع، چارچوب نظری، پرسش‌ها و فرضیه‌ها: کتب روایی و تفاسیر روایی شیعه مهم‌ترین منبع مورد استفاده در نگارش این پایان‌نامه بود. این تحقیق بر مبنای دو سؤال اساسی استوار است: 1- روایات منقوله از معصومین (ع) در مقوله اصل نسخ و مصادیق آن از جهت سندی در چه مرتبه‌ای از اعتبار قرار دارند؟ 2- از جهت دلالت و فقه الحدیث، این روایات چه مقدار بر نسخ مصطلح امروزی در علوم قرآنی منطبق هستند؟ در پی این سؤالات فرضیه‌هایی نیز مطرح شد که عبارت‌اند از: الف) نسخ به معنای مصطلح علوم قرآنی، در روایات اهل‌بیت (ع) نیز دیده می‌شود. گرچه اکثر روایات این مسئله از جهت سندی دچار ضعف هستند امّا تراکم احادیث ضعیف در مورد واحد می‌تواند اثبات‌کننده این فرضیه باشد؛ ب) روایات وارده در زمینه گزارش موارد و مصادیق نسخ آیات قرآن، اکثراً دچار ضعف سندی هستند. بعد از پیدایش سؤالات و طرح فرضیه‌ها به‌منظور بررسی صحت فرضیه‌ها، روایات مرتبط با نسخ از منابع روایی و تفسیری شیعه جمع‌آوری شد و با استفاده از منابع معتبر علم رجال و درایه مورد بررسی قرار گرفت؛ پ) روش تحقیق: برای نگارش پایان‌نامه از روش تحقیق توصیفی و برای جمع‌آوری مطالب از روش کتاب‌خانه‌ای استفاده شد. ابتدا با مراجعه به کتب فیش‌برداری صورت گرفت و سپس مطالب جمع‌بندی و دسته‌بندی شد؛ ت) یافته‌های تحقیق: اکثر روایات بررسی‌شده در زمینه اصل و مصادیق نسخ در ناحیه سند دچار ضعف هستند و در ناحیه دلالت نیز می‌توان نسخ به‌اصطلاح امروزی علوم قرآنی را به‌روشنی در این روایات دید؛ ث) نتیجه‌گیری و پیشنهاد‌ها: مبحث نسخ از منظر اهل‌بیت (ع) دارای اهمیت فراوانی است به‌گونه‌ای که هر کس در زمینه علوم دینی مرجعیتی دارد (فقها، قضات، مفسّر ین و ...) باید در ابتدا مبنای خود را در این زمینه تنقیح نماید که در غیر این صورت خود و سایرین را به هلاکت می‌افکند. روایات این مبحث اکثراً دچار ضعف سندی هستند که البته تراکم روایات ضعیف می‌تواند اطمینان آفرین باشد. پیشنهاد می‌شود در مورد مبحث نسخ و تأثیر موضع‌گیری‌ها و ارشادات معصومین (ع) بر رفتار پیروان مکتب اهل‌بیت (ع) از فقها و مفسّر ین تحقیقات مستقلی صورت پذیرد به‌گونه‌ای که در این بررسی‌ها محوریت کلمات اهل‌بیت عصمت و طهارت (ع) عنصر اساسی باشد.
