چکیده:

 یکی از جریان‌های فکری فعال و پرنفوذ در قرن‌های دوم و سوم هجری که تأثیرات ماندگار و ژرفی را در اندیشه‌های فقهی، کلامی و تفسیری مسلمانان بر جای نهاد جریان ظاهرگرایی «اهل حدیث» است. جریانی که از سویی شالوده‌ی تفکرات دینی بخش عظیمی از اهل سنت را پیریزی کرد و به‌صورت خاص در شکل‌گیری حرکت‌های سلفی گری قرن‌های بعد ایفای نقش نمود و از سوی دیگر مخالفت جریان‌های عقل گری شیعی و معتزلی را برانگیخت. بارزترین نمونه‌های تفکر اصحاب حدیث را می‌توان در تفسیر ایشان از قرآن کریم به‌ویژه آیات اعتقادی شاهد بود. معاصر بودن این جریان با دوران حضور امامان شیعه موجب شد که اهل‌بیت (ع) در تفسیر آیات با توجه به دیدگاه‌های اهل حدیث ضمن بیان تفسیر صحیح آیات مستقیم یا غیرمستقیم با انحرافات تفسیری آنان مقابله نمایند. در این نوشتار با عنوان «مواجهۀ اهل‌بیت (ع) با اهل حدیث در برداشت از قرآن» پس از بیان کلیات، در بخش دوم کاربرد اصطلاح اهل حدیث را در حوزه‌های فقهی و کلامی شیعه و اهل سنت بررسی کرده و معنای مورد نظر خود در این تحقیق را مشخص کرده‌ایم، سپس در بخش سوم ضمن نگاهی به فعالیت‌های تفسیری اصحاب حدیث اهل سنت به بررسی مهم‌ترین نمودهای شیوه‌ی تفسیری ایشان، همچون مخالفت شدید با تأویل آیات، حدیث زدگی و کمرنگ ساختن نقش عقل در تفسیر پرداخته‌ایم همچنین با تقسیم اهل حدیث به دو گروه مشبّهه و مفوّضه دیدگاه هر یک را در باب تفسیر آیات به‌ویژه آیات صفات خبری بررسی گردیده است؛ نیز بیان شده است که تأویل ظواهر بدوی (تصوری) آیاتی که در آن‌ها اموری همچون «وجه، ید، ساق، نسیان، اتیان، نزول و...» به خداوند نسبت داده شده است نه‌تنها جایز که امری ضروری و مطابق با لغت عرب و حکم عقل است تا آنجا که برخی از بزرگان اصحاب حدیث که خود به‌شدت تأویل را انکار کرده‌اند در مواردی ناگزیر، به تأویل آیات دست زده‌اند. در بخش چهارم که به بررسی مواضع اهل‌بیت (ع) در مقابل اصحاب حدیث معاصر هر یک از امامان شیعه (ع) تفاوت‌های موجود در منابع و روش‌های تفسیری این دو جریان بررسی و مباحث اعتقادی، محورهای اصلی اختلافات تفسیری معرفی شده است. در این مواجهۀ امامان شیعه (ع) با محور قرار دادن قرآن کریم در مباحث اعتقادی خود بسیاری از ظواهر بدوی آیات را با توجه به علم گستردۀ خویش با استناد به دیگر آیات، سنت نبوی، لغت عرب و ادلّه‌ی عقلی و با ملاحظۀ قرائن متصل و منفصل تأویل برده و از پذیرش معانی‌ای که به نحوی به تجسیم، تشبیه، جبر، عدم عصمت انبیاء و...منجر شود اجتناب کرده‌اند. نمونه‌های متعددی از مواجهۀ مستقیم یا غیرمستقیم اهل‌بیت (ع) با اهل حدیث در حوزه‌های تفسیر آیات در این بخش گردآوری شده است. از آنجا که احادیث و آثار از مهم‌ترین منابع اهل حدیث در تفسیر آیات به شمار می‌رود اهل‌بیت (ع) در این زمینه نیز به دو اقدام اصلی دست زدند: یکی انکار اسرائیلیات و روایات مجعولی که مستند برداشت‌های نادرست اصحاب حدیث از آیات و معارف دینی بوده؛ دوم تصحیح روایات نبوی که در بین اصحاب حدیث به تعریفات لفظی و معنوی دچار گردیده بود.

 کلیدواژه‌ها:اهل‌بیت (ع)، اهل حدیث، اصحاب حدیث، تفسیر، تأویل.

 فصول پایان‌نامه:

این پایان‌نامه در چهار بخش نگارش شده است:
بخش اول: «کلیات»
* مقدمه
* سوال‌های اصلی تحقیق
* فرضیات
* اهداف
* اهمیت موضوع
بخش دوم: «آشنایی با اصطلاحات»
* اهل حدیث در حوزۀ فقه اهل سنت
* اهل حدیث در حوزه‌ی کلام اهل سنت
* اهل حدیث در حوزه‌ی کلام شیعه
* اهل حدیث در حوزه‌ی فقه شیعه
* مراد از اهل حدیث در این پژوهش
بخش سوم: «مواجهه‌ی اصحاب حدیث با قرآن»
* مقدمه: اصحاب حدیث و تفسیر قرآن
* نمادهای تفسیر اصحاب حدیث
* جلوه‌هایی از حدیث زدگی اصحاب حدیث
* نمونه‌هایی از روایات کتب اصحاب حدیث در باب صفات خبری
* نمونه‌هایی از تفسیر آیات توسط اصحاب حدیث
* خاتمه
بخش چهارم: «مواجهه‌ی اهل‌بیت (ع) با اصحاب حدیث»
* مقدمه: اهل‌بیت (ع) و قرآن کریم
* اهل‌بیت (ع) و اصحاب حدیث
* تفاوت اهل‌بیت (ع) با اصحاب حدیث در تفسیر قرآن
* مباحث اعتقادی محورهای اختلافات تفسیری
* نمودهایی از شیوه‌ی متمایز اهل‌بیت (ع) در مباحث اعتقادی قرآن کریم
* اقسام مواجهه‌ی اهل‌بیت (ع) با اهل حدیث
* محورهای مواجهه‌ی اهل‌بیت با اهل حدیث در تفسیر قران.

نوشتن دیدگاه