چکیده:

 راغب اصفهانی جمله دقیقی را در فضیلت و ضرورت پرداختن به مباحث لغوی بیان نموده است که بیان آن ما را از ورود به‌ضرورت بحث بی‌نیاز می‌نماید: «نخستین دانش از دانش‌های قرآنی که برای درك و فهم قرآن لازم می‌نماید علوم الفاظ است؛ در حقیقت نخستین یاری کننده برای کسی که می‌خواهد معانی قرآن را بفهمد فراهم نمودن معانی واژه‌های قرآن و شناخت آن‌هاست.» لذا پرداختن به مباحث لغوی به‌ویژه در حوزه قرآن از دیرباز تاکنون مورد توجه علمای اسلام قرار گرفته است و هر یک به طبع خود اثری درخور را در این زمینه فراهم نموده‌اند. غریب القرآن‌های سده‌های نخستین تاریخ اسلامی را که مجموعه‌ای گردآوری شده از روایات پیامبر (ص) و اقوال صحابه و تابعین بوده است را می‌توان از نخستین تلاش‌ها در این زمینه برشمرد؛ اما بنا به‌تصریح آیات قرآن، پیامبر (ص) به‌عنوان نخستین مبیّن این کتاب آسمانی برگمارده شد و این وظیفه خطیر را به نحو احسن به انجام رسانید. حال سؤالی که مطرح می‌گردد این است که طبق اعتقاد ما ذریه ایشان وارث علوم این مبیِّن وحی بوده‌اند. پس چگونه است که در کتب غریب القرآن روایاتی از ایشان به چشم نمی‌خورد و علمای شیعه نیز روایات وارده از آنان را در مجامع حدیثی به حال خود واگذارده‌اند؛ حال‌آنکه بخشی از این روایات را اقوالی تشکیل می‌دهد که ناظر به مباحث دقیق لغوی آیات قرآن است و نمی‌توان آن‌ها را بیانگر تأویلات برشمرد. این پژوهش در یک مقدمه و 11 فصل سامان‌یافته است و بر آن است تا با احصاء روایات ناظر بر معانی الفاظ قرآن در وهله نخست و سنجش و دسته‌بندی منطقی این روایات تا حدودی اهمیت و جایگاه این روایات را در فهم صحیح و ملموس از آیات قرآن روشن نماید. نگارنده با بررسی کتب روایی مختلف کتاب البرهان سید هاشم بحرانی را مبنای کار خود قرار داده و علی‌رغم توفیق در جمع‌آوری تمام روایات در این زمینه، به دلیل محدودیت وقت و بیش از آن فضای محدود پایان‌نامه، آنچه در این مجموعه عرضه می‌گردد شامل سوره حمد و اجزای بیستم تا سی‌ام قرآن کریم است. فصول این پایان‌نامه را اجزای قرآن کریم تشکیل می‌دهند و سوره‌های ارائه شده بخش‌های آن را. در این پژوهش پس از جمع‌آوری و احصاء روایات وارده در زمینه الفاظ قرآن 700 آیه از قرآن کریم به همراه 770 روایت نقل گردیده است و پس از بررسی هرکدام از این روایات و وجوه اشتراك و افتراق آن با منابع لغوی و تفسیری در قسمت نتایج دسته‌بندی مشخصی از این روایات ارائه شده است. بر این اساس روایات ناظر بر الفاظ قرآن در 8 دسته به شرح زیر قابل تقسیم‌بندی است: 1. احادیثی که به وجوه معانی لغات پرداخته‌اند؛ 2. احادیثی که به لغات دخیله و گویش‌های مختلف قبائل عرب پرداخته‌اند؛ 3. احادیثی که به معنای لغوی واژگان قرآن پرداخته‌اند؛ 4. احادیثی که به معنای اصطلاحی واژگان قرآن پرداخته‌اند؛ 5. احادیثی که به مباحث و آرایه‌های ادبی موجود در آیات قرآن پرداخته‌اند؛ 6. احادیثی که به بیان مصادیق پرداخته‌اند؛ 7. احادیثی که به قرائات مختلف آیات پرداخته‌اند؛ 8. احادیثی که به تأویلات پرداخته‌اند؛ و پس از بررسی کمی این روایات مشخص گردید که روایاتی که ناظر بر معانی اصطلاحی کلمات در جمله هستند بیش از سایر روایات است. علاوه بر این، نتایج متفرقه و قابل تأملی در رابطه با موضوع مورد بحث ارائه گردیده است.

 کلیدواژه‌ها:روایت، معصومین (ع)، الفاظ قرآنی، البرهان فی تفسیر القرآن.

فصول پایان‌نامه:

این رساله در یازده فصل به تبیین مطالب خود پرداخته است:
فصل اول: «سوره حمد و جزء بیستم قرآن کریم (سوره قصص تا سوره عنکبوت)»
فصل دوم: «جزء بیست و یکم قرآن کریم (سوره روم تا سوره احزاب)»
فصل سوم: «جزء بیست و دوم قرآن کریم (سوره سبأ تا سوره یس)»
فصل چهارم: «جزء بیست و سوم قرآن کریم (سوره صافات تا سوره زمر)»
فصل پنجم: «جزء بیست و چهارم قرآن کریم (سوره غافر و سوره فصلت)»
فصل ششم: «جزء بیست و پنجم قرآن کریم (سوره شوری تا سوره جاثیة)»
فصل هفتم: «جزء بیست و ششم قرآن کریم (سوره احقاف تا سوره ذاریات)»
فصل هشتم: «جزء بیست و هفتم قرآن کریم (سوره طور تا سوره حدید)»
فصل نهم: «جزء بیست و هشتم قرآن کریم (سوره مجادله تا سوره تحریم)»
فصل دهم: «جزء بیست و نهم قرآن کریم (سوره ملک تا سوره مرسلات)»
فصل یازدهم: «جزء سی‌ام قرآن کریم (سوره نبأ تا سوره ناس)».

نوشتن دیدگاه