چکیده:

 همسایگی یکی از مناسبات فراگیر اجتماعی است. از این‌رو شایسته است در تنظیم اخلاق و رفتارها و نیز در انتخاب سبک زندگی، مورد توجه قرار بگیرد. چراکه نوع تعاملات همسایگان با یکدیگر، چهارچوب اخلاقی افراد و خانواده‌ها را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. در جهان معاصر، وضعیت شهرنشینی جدید، بسیاری از مولفه‌های نظام همسایگی سنتی را به‌هم‌ریخته است. زندگی مدرن، روابط اجتماعی را بی‌روح و فضای همکاری، اطمینان، امنیت و اعتماد اجتماعی را در محله‌ها به حداقل رسانده و بیگانگی اجتماعی را موجب شده است. اعتقاد بر این است که افول اخلاق همسایگی، علاوه بر سرد و بی‌روح ساختن روابط انسان‌ها در جامعه از امنیت اجتماعی کاسته و ناهنجاری‌های رفتاری را به شدّت، بالا برده است. هدف پژوهش حاضر، آن بود که اصول اخلاقی در همسایگی و تکالیف اخلاقی و رفتاری در تعامل با همسایگان را از میان آموزه‌های قرآن و اهل‌بیت (ع) کشف و تبیین نماید. تا گامی کوچک برای تدوین اخلاق همسایگی بردارد. این تحقیق، از نوع کتابخانه‌ای و توصیفی است که متن قرآن و حدیث را درباره موضوع همسایگی به بررسی گذاشت؛ و پس از تشکیل خانواده آیات و احادیث، اطلاعات لازم، استخراج و طبقه‌بندی شدند؛ و سپس مورد تحلیل و پردازش قرار گرفتند. نتیجه و دستاورد این پژوهش، استخراج مهم‌ترین حقوق و تکالیف اخلاقی در همسایگی از متون اسلامی (قرآن و حدیث) و دسته‌بندی آن‌ها در قالب بایسته‌ها و شایسته‌ها «و» نبایدها و ناشایست‌ها می‌باشد؛ که درمجموع، تعداد 19 تکلیف بایسته از جمله: احسان و نیکوکاری، احوالپرسی (تفقّد)، پشتیبانی و همیاری، خوش‌اخلاقی (حسن خلق)، (خوش‌گمانی)، (حسن ظن)، خیرخواهی، رسیدگی (تعاهد)، شکیبایی بر آزار، عفو و گذشت، فروتنی (تواضع)، گرامی داشتن (اکرام) و یاری رسانی؛ و در ادامه، تعداد هشت مورد از مهم‌ترین نبایدها و ناشایست‌های اخلاقی در رفتار با همسایگان به دست آمد که عبارتند از: مزاحمت و آزار رسانی، خیانت، افشای ناخوشایندها، تحقیر، تجسس، حسادت، چشم و هم‌چشمی و بی‌تفاوتی. و بالاخره در پایان پژوهش، پس از ارائه نتایج به دست آمده از بررسی‌های اسلامی درباره وظایف همسایگی، شماری از موضوعات قابل‌بررسی در حوزه همسایه داری تعداد 03 عنوانپیشنهاد داده شد؛ که هرکدام از آن‌ها ظرفیت یک پایان‌نامه یا مقاله علمی را داراست.

 کلیدواژه‌ها:اخلاق، رفتار اخلاقی، همسایه، همسایگی، اخلاق همسایگی، تکلیف و حق.

مقالات مرتبط:

اذان، نماز، حج؛ آسیب‌شناسی اخلاقی اذان، محمدتقی سبحانی نیا، علی ملکوتی نیا، کوثر، نیمه‌ی دوم تابستان و نیمه ی اول پاییز 1393، شماره 50، (24 صفحه، از 3 تا 26).

 فصول پایان‌نامه:

این رساله در چهار فصل نگارش شده است:
فصل یکم: «کلیات و مفاهیم»
* کلیات
* آشنایی با مفاهیم
فصل دوم: «اصول اخلاقی در همسایگی»
* اصول هستی شناختی
* اصول انسان‌شناختی
* اصول ارزش شناختی
فصل سوم: «بایسته‌ها و شایسته‌های اخلاقی در رفتار با همسایگان»
* درآمد
  اهمیت توجه به حقوق و تکالیف در اخلاق همسایگی
  حُرمت همسایه و هم‌نشینی
* بایسته‌ها و شایسته‌های اخلاقی در رفتار با همسایگان
فصل چهارم: «نبایدها و ناشایست‌های اخلاقی در رفتار با همسایگان»
* درآمد
* نبایدها و ناشایست‌های اخلاقی در رفتار با همسایگان.

نوشتن دیدگاه