چکیده:
یكی از مباحث مهم كلامی بحث تبیین و تحلیل صفات الهی امام است، كه موضوع این رساله است. پرسش محوری این رساله این است كه، از نظر امام رضا (ع) امام چه اوصاف و ویژگی‌هایی دارد؟ و این صفات در سخنان ایشان چگونه تبیین می‌گردد؟ بررسی روایات نشان می‌دهد كه از منظر این بزرگوار، امام همانا حجت خداوند بر روی زمین، و واسطه‌ی فیض الهی است؛ و حضورش در همه زمان‌ها و اعصار ضرورت دارد. امامت امری است الهی، كه در وجود هر آن‌کس كه بخواهد قرار می‌دهد. دریافت و حفظ و رسانیدن احكام و حکمت‌های الهی (هدایت تشریعی) و نیز هدایت تكوینی در دنیا بر عهدى امام است. چنین مسئولیتی مستلزم برخورداری از برترین علم و بالاترین قدرت عادلانه و خطاناپذیر است. چنین مقامی با طلب كردن و اكتساب به دست نمی‌آید، بلكه موهبت ویژه‌ى الهی است، و تنها در این صورت شخص به این مقام نائل می‌گردد؛ زیرا محدودیت بشر در این دنیا به او اجازه رسیدن به این صفات را از راه‌های عادی نمی‌دهد. امام به هرآن‌چه در هدایت مردم به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم مؤثر باشد، عالم است. علم امام باید نیاز همه انسان‌ها را در هر سطحی از علم و معنویت و در هر مقام و مرتبه‌ای از درجات قرب الهی در برگیرد، تا وی حجت مطلق خداوند بر همه انسان‌ها باشد. عصمت ویژه‌ای كه در وجود پیامبران و امامان (ع) نهاده شده، تنها در سایه تأیید خاص الهی امکان‌پذیر است. امام با توفیق الهی به مرتبه‌ای می‌رسد كه با اراده و اختیار خود راه هدایت را برمی‌گزیند؛ و هرگز به خطا درنمی‌افتد. خداوند با اعطاء علم لدنی و نیز تفضل ویژه خود، امام را در اندیشه و كردار و گفتار، در تمام لحظات حیاتش از هر خطا و اشتباهی از روی سهو یا عمد مصون داشته است. برگزیدن امام به دست مردم، نظر به اوصاف و ویژگی‌های تبیین شده، محال است؛ امامت مقامی است كه شناخت كنه آن دور از دسترس عقل متعارف انسان‌هاست و دیگر مردمان با اندیشه‌هایشان به آن راه ندارند. خداوند از راه جعل ویژگی‌های یاد شده در وجود فرد، او را به‌عنوان امام نصب می‌نماید. این انتصاب الهی از راه نص و نشانه‌های دیگر بر مردم آشكار می‌شود. اما برخلاف رویكرد این نوشتار، برخی شرق شناسان و افراد متأثر از آنان، با بهره‌گیری از نوعی نگاه تاریخی به عقاید شیعه برآنند كه اثبات كنند عقاید كنونی شیعیان درباره امامت پشتوانه‌ای در اندیشه رایجِ عصر ائمه (ع) نداشته است و بسیاری از اوصاف و ویژگی‌های الهی امام، مانند علم غیب، عصمت و نصب و نص الهی، در طول تاریخ بر تفكر شیعی افزوده شده و جزء عقاید شیعیان نخستین نبوده است؛ و ائمه اطهار (ع) نیز چنین ادعاهایی درباره خود نداشته، و حتی با آن به مبارزه پرداخته‌اند. این اندیشه با فرو کاهی امامان از مقام و منزلت برتر و قدسی‌شان به دانشمندان مجتهد پرهیزگار، این‌گونه می‌نماید كه هر ویژگی ماورایی كه امام به آن متصف شود، غیر بشری است و از طریق غالیان و مفوضه به اندیشى شیعی راه یافته است. نگارنده این رساله برآن است كه به‌راستی برخی ویژگی‌های امام، فراتر از بشر عادی است؛ و به همین دلیل است كه شایستگی پیشوایی بندگان را دارد. این نوشتار در چهار فصل كلیات، علم امام، عصمت و نصب و نص الهی از منظر امام رضا (ع ) تدوین شده است؛ در فصل علم، مباحث ضرورت، گستره و نوع علم امام و شیوه دستیابی او به علم؛ و در فصل عصمت، ضرورت عصمت امام، عصمت در خاندان پیامبر (ص)، مفهوم و سرچشمه عصمت امام؛ و در آخر در فصل نصب و نص الهی، ضرورت و شیوه انتصاب امام از جانب خداوند عزّوجلّ و راه شناخت و دستیابی مردم به امام طرح شده، و هر فصل نیز با بررسی و نقد شبهات مرتبط به پایان رسیده است.
كلیدواژه‌ها:امامت، امام رضا (ع)، حجت مطلق، علم لدنی، عصمت، نصب الهی، نص الهی، دانشمندان مجتهد پرهیزگار، ویژگی غیر بشری، موهبت الهی.
فصول پایان‌نامه:
این رساله در چهار فصل ارائه شده است:
فصل اول: «كلیات»
* تعریف اصطلاحی امامت
* شیوه امام علی بن موسی‌الرضا (ع) در تبیین امامت
* مبنای استفاده از روایات
* نگاهی به فضای شبهات
فصل دوم: «علم امام از منظر امام رضا (ع)»
* ضرورت علم امام
* گسترى علم امام
* نوع علم امام
* شیوه دستیابی امام به علم
* شبهات علم امام
فصل سوم: «عصمت امام از منظر امام رضا (ع)»
* مفهوم عصمت امام
* ضرورت عصمت امام
* عصمت در خاندان پیامبر (ص)
* سرچشمه‌ى عصمت امام
* بررسی شبهات درباره عصمت
فصل چهارم: «نصب و نص الهی از منظر امام رضا (ع)»
* ضرورت انتصاب امام از جانب خداوند عزّوجلّ (انتصاب امام امر خداوند نه تكلیف مردم)
* شیوه انتصاب امام از جانب خداوند عزّوجلّ
* راه شناخت امام
* بررسی شبهات دربارى نصب و نص الهی امام.
