چکیده:

 آنچه از بررسی سیره امام صادق (ع) و كارهای فرهنگی تبلیغی ایشان به دست می‌آید این است كه یك مبلغ موفق بایستی در تبعیت و پیروی از سیره ارزشمند زندگی ایشان اصول زیر را در برنامه تبلیغی خویش مراعات نموده تا نتیجه مطلوب كه همانا ابلاغ پیام الهی به مردم و انجام رسالت الهی در اشاعه مكتب نجات‌بخش اسلام و مذهب پرافتخار غنی شیعه می‌باشد را به دست آورد: 1. در ابتدا یك مبلغ خود باید اعتقادی تا به سرحد یقین داشته باشد تا در راه تبلیغ آن از هرگونه تلاشی كوتاهی ننماید و از زحمت و رنجی كه احیاناً به آن مبتلا می‌شود خسته نشده میدان مبارزه را خالی نكند؛ 2. یقین به همراه عقیده بایستی با ماده «عمل» عجین شود تا معجونی تشكیل شود كه نتیجه این عمل به همراه علم نفوذ در افكار و اعتقادات مخاطبین باشد؛ 3. دو اصل فوق بایستی به همراه اخلاص، مبلغ را به قاطعیت و عزمی برساند كه از هیچ قدرتی نهراسد و با توكل بر قدرت خداوند در مقابل قدرت‌های پوشالی دنیوی كه حتماً مانع تبلیغ او و ترویج دین خدا می‌شوند محكم بایستد؛ 4. هوشیاری و فراست مبلغ می‌تواند نتایج به دست آمده از كار فرهنگی، تبلیغی او را تثبیت كند و حیله‌های مخالفین را نقش بر آب كند. در بسیاری از موارد، در بیان برخوردهای امام این كیاست خاص به چشم می‌خورد، برخورد با ابومسلم و ابوسلمه خلال و شیوه وصیت ایشان و ... نمونه‌هایی از این هوشیاری است؛ 5. شناخت زمان و مكان: شاید بتوان گفت یكی از مهم‌ترین عوامل موفقیت یك تبلیغ خوب، شناخت صحیح مبلغ از زمان و مكان خویش می‌باشد و این دقیقاً سرّ تفاوت در سیره عملی و تبلیغی ائمه هدی است. اگر در این پایان‌نامه قسمت عمده بحث به همان موضوع «عصر امام صادق» اختصاص یافته كاری از روی عمد و نه از روی غفلت بوده است این شناخت دقیق است كه امام صادق را وامی‌دارد در عصر رشد و نضج مكاتب فكری و در عصر كاهش فشارهای سیاسی و در زمان انتقال علوم از زبان‌های بیگانه به زبان عربی و در دوره‌ای كه مساجد به‌عنوان برترین پایگاه‌های مناظرات علمی مطرح می‌باشند و زمانی كه حقانیت یك مكتب با ارائه پاسخ‌های صحیح و اصولی به هزاران سؤال اذهان كنجكاو و تشنه حقیقت اثبات می‌شود و زور اسلحه و قدرت مال و زر و پول نمی‌تواند نقش تعیین‌كننده داشته باشد. در چنین زمانی امام صادق (ع) پایه‌های فكری، عقیدتی مذهب شیعه را به‌طور اساسی تحكیم و ترویج می‌كند و فقه غنی شیعه را در تداوم حركت علمی پدر بزرگوارش ترسیم و تحدید (مرزبندی) و تعریف می‌نماید و آن را به جهان اسلام می‌نمایاند. اگر چنین شرایطی فراهم نمی‌شد چنین حركت علمی، تبلیغی هرگز موفق نمی‌شد. پس یك مبلغ موفق زمانی باید قیام مسلحانه كند و زمانی دیگر خود را مشغول دعا و تهذیب نفوس دیگران نماید و در مرحله‌ای باید كار فرهنگی، علمی نماید و هرگاه زمینه مساعد باشد حتی از حكومت و به دست گرفتن قدرت ابایی نداشته باشد. پس این پنج اصل مهم كه عبارت بودند از اعتقاد و علم به همراه یقین - عمل به این علم و اعتقاد یقینی كه در یك كلمه می‌توان نام تقوی بر آن نهاد - اخلاص و توكل بر ذات باری‌تعالی - هشیاری و فراست - شناخت زمان و مكان، عوامل مؤثر در یك تبلیغ موفق می‌باشند.

فصول پایان‌نامه:

این پایان‌نامه در دو بخش به تبیین مطالب خود پرداخته است:
بخش اول: «کلیات»
* فصل اول: مروری اجمالی بر زندگی امام صادق (ع)
* فصل دوم: عصر امام صادق (ع)
  جوسازی حاکم و حرکت‌های سیاسی بین مروان و بنی‌عباس
  شرایط و جو فرهنگی جامعه (رشد مکاتب فکری، مادی، کلامی، الهادی)
  فرهنگ مبارزاتی عصر (جریان‌های مخالف عباسیان، علویان، زیدیان، خوارج و ...)
بخش دوم: «پیام‌ها، روش‌ها و مخاطبین»
* فصل اول: پیام‌های تبلیغی امام صادق (ع)
پیام‌ها در اثبات ولایت و امامت و اعتقادات شیعه
  پیام‌ها در رد مخالفان و مبطلان و تبیین چهره سلطه حاکم
* فصل دوم: روش‌های امام در بهره‌گیری از وسایل تبلیغی عصر خویش
  وسایل تبلیغی امام صادق (ع) (موعظه، خطابه، شعر مکاتبه و ...)
  تشکیل حوزه درسی و تربیت مبلغ
  موضع امام در حرکت نقل و ترجمه علوم و برخورد با تهاجم فرهنگی
* فصل سوم: مخاطبین امام (ع)
شیعیان (خویشاوندان و سادات، علما، عموم شیعیان و ...)
  اهل سنت (فقها و متکلمین، عامه اهل سنت و ...)
  خلفا و حکام
  کفار اهل کتاب، ملاحده و صوفیان.

نوشتن دیدگاه