چکیده:

 روایات تفسیری بر جای مانده از پیامبر (ص) و اوصیای گران‌قدرش یکی از منابع معتبر تفسیر و مطمئن‌ترین راه برای دست یافتن به بخشی از معانی قرآن می‌باشد، لذا بی‌گمان سخنان تفسیری آن بزرگواران میراثی است گرانقدر و موردنیاز هر مفسّری، اما متأسفانه آمیخته شدن این‌گونه روایات به آفات و آسیب‌هایی، بایسته بودن مطالعه و تنقیح این گفته‌های گهربار را، آشکار می‌سازد. پژوهش حاضر در راستای این هدف روایات تفسیری امام صادق (ع) را در جزء شانزدهم (سوره کهف، سوره مریم، سوره طه) مورد مطالعه و بررسی قرار داده است. در این نوشتار به پرسش‌هایی چون: روایات تفسیری امام صادق (ع) چه میزان از آیات را پوشش می‌دهد؟ این روایات از حیث سند دارای چه وضعیتی هستند؟ گونه‌های تفسیری امام صادق (ع) کدامند و امام در چه موقعیت‌هایی این سخنان را ایراد فرموده‌اند؟ امام صادق (ع) چه روش تفسیری داشته‌اند؟ روایات تفسیری دارای چه کاستی‌هایی هستند و دچار چه آفاتی شده‌اند؟ مفسران چه بهره‌هایی از این روایات برده‌اند؟ برخی از پرسش‌هایی بوده است که در این نوشتار بدان‌ها پاسخ داده شده است. در کوتاه سخن باید گفت که از 343 آیه موجود در جزء شانزدهم، فقط ذیل 68 آیه آن از امام صادق (ع) روایت تفسیری نقل شده است. از 180 روایتی که ذیل این آیات وجود دارد حدود 30 درصد آن‌ها دارای سند معتبر هستند، ولی بررسی متن روایات بیانگر این موضوع بودند که صرف ضعف سند نمی‌توان حکم به جعل روایت نمود و آن‌ها را کنار گذاشت. این روایات در موقعیت‌های گوناگون از امام صادق (ع) نقل شده است از جمله در پاسخ پرسشی از مفاد و مراد آیه، استشهاد به آیه‌ای در مقام استدلال و احتجاج و یا تفسیر آیه‌ای، بیان معنای واژه‌ای از آیه قرآن، بیان مصادیق ظاهری و باطنی و ... تفسیر قرآن به قرآن، قرآن به سنت، بیان تمثیلی و تفسیر قرآن با استفاده از قواعد عقلی از جمله روش‌هایی است که این امام همام در این روایات برای تفسیر آیات به کار بسته‌اند. جامع نبودن، ضعف سند و درآمیختگی تفسیر و تأویل، ظاهر و جری و بطن و ... از جمله آفت‌ها و کاستی‌های روایات تفسیری به شمار می‌آیند.

 کلیدواژه‌ها: روایات تفسیری، تفسیر مأثور، امام صادق (ع)، سوره کهف، سوره مریم، سوره طه.

فصول پایان‌نامه:

این پایان‌نامه دارای چهار فصل است:
فصل اول: «کلیات»
* بخش اول: مقصود از تفسیر مأثور
* بخش دوم: حجیت روایات مأثور
* بخش سوم: جایگاه تفسیری امام صادق (ع)
* بخش چهارم: گونه‌های روایات تفسیری امام صادق (ع)
* بخش پنجم: کارکرد روایات تفسیری
فصل دوم: «بررسی سندی و دلالی روایات تفسیری سوره کهف از آیه 74»
* بخش اول: داستان حضرت موسی و خضر
* بخش دوم: داستان ذوالقرنین آیات (83-103)
* بخش سوم: سخن آخر (آیات 103-110)
فصل سوم: «بررسی سندی و دلالی روایات تفسیری سوره مریم»
* بخش اول: فضایل سوره
* بخش دوم: سرگذشت انبیاء و اوصیاء
* بخش سوم: احوال قیامت و چگونگی رستاخیز
* بخش چهارم: مواعظ و نصایح
فصل چهارم: «بررسی سندی و دلالی روایات تفسیری سوره طه»
* بخش اول: فضایل سوره
* بخش دوم: اشاره کوتاهی به عظمت قرآن و بخشی از صفات جلال و جمال پروردگار
* بخش سوم: داستان حضرت موسی
* بخش چهارم: معاد و خصوصیات رستاخیز و همچنین سخن از عظمت قرآن
* بخش پنجم: قرآن و عظمت آن
* بخش ششم: سرگذشت آدم و حوا
* بخش هفتم: نصیحت و اندرزهای بیدار کننده به همه مؤمنان.

نوشتن دیدگاه