چکیده:

 مسأله‌ی قضا و قدر یکی از پیچیده‌ترین و عمیق‌ترین مسائل فلسفی و کلامی است. این مساله پیشینه‌ای به قدمت تاریخ دارد و همواره از بدو خلقت ذهن همگان را به خود مشغول داشته است. این مساله با آنچه امروزه به «سرنوشت» معروف است، ارتباط نزدیکی دارد. البته متالهان و خداباوران مساله سرنوشت را در ارتباط با علم و اراده الهی تفسیر می‌کنند؛ اما ملحدان آن را در چارچوب حتمیت‌های بر خواسته از علل و اسباب مادی محصول می‌سازند. رساله‌ی حاضر در فضای فلسفه و کلام اسلامی به تبیین مساله ی قضا و قدر در بیانات امام علی (ع) و امام رضا (ع) همت می‌گمارد. آنچه حائز اهمیت است این است که فلسفه و کلام اسلامی در تبیین قضا و قدر از کتاب و سنت الهامات ذی‌قیمتی گرفته است. تبیین نسبت اختیار آدمی با قضا و قدر الهی و بیان اینکه نه‌تنها دو مقوله مذکور با یکدیگر تعارضی ندارند بلکه قضا و قدر مؤید اختیار آدمی است، بخش مهمی از رساله را به خود اختصاص داده است. در نظر امام علی و امام رضا (ع) انسان آزاد مختار آفریده‌شده و محکوم به یکسر نوشت حتمی و از پیش تعیین شده نیست. او می‌تواند با بهترین انتخاب‌ها، بهترین سرنوشت‌ها برای خویش رقم بزند. انسان‌ها مراتب وجودی مختلفی دارند و هر کس طبق مرتبه‌ی وجودی خویش ادراکی متناسب با همان مرتبه‌ی وجودی دارد و تفسیرهای او از قضا و قدر منوط به مرتبه‌ی ادراک اوست. چنانکه انسان کامل از مرتبه‌ی وجودی بالا برخوردار بوده و ادراک او متناسب با مرتبه‌ی وجودی اوست و در نتیجه تفسیرش از قضا و قدر با انسان‌های دیگر که در مرتبه‌ی وجودی پایین‌تر قرار دارند فرق می‌کند. انسان کامل درک صحیحی از قضا و قدر داشته و از سر امور آگاه است، در نتیجه همیشه راضی به قضا و قدر الهی است، مبحث مذکور دیگری از رساله را تشکیل می‌دهد که مورد تأکید نگارنده است.

 کلیدواژه‌ها: قضا، قدر، علم الهی، انسان کامل، بداء، مرتبه‌ی وجودی.

فصول پایان‌نامه:

این رساله در چهار فصل تبیین شده است:
فصل اول: «کلیات پژوهش»
* معنای لغوی و اصطلاحی قضا و قدر
* اقسام قضا و قدر
* جبر و اختیار
* انگیزه‌های گرایش به مکتب جبر
* معتزله
* عدم تنافی قضا و قدر با اختیار آدمی
* مسئله بداء
فصل دوم: «قضا و قدر در کلام امام علی (ع) و امام رضا (ع)»
* معنای قضا و قدر در نگاه دو امام (ع)
* اقسام قضا و قدر
* دشواری بحث از قضا و قدر و نهی از تکلف در آن
* ایمان و رضایت به قضا و قدر الهی
* جبر و اختیار در کلام امام علی (ع) و امام رضا (ع)
* تناقض ظاهری بین روایات
* بداء
فصل سوم: «فهم قضا و قدر و نسبت آن با مراتب وجودی انسان»
* انسان در حکمت متعالیه
* انسان کامل و تعبیر او از قضا و قدر
* انسان کامل و بداء
فصل چهارم: «جمع‌بندی و نتیجه‌گیری».

نوشتن دیدگاه