چکیده:
قرائت و کتابت قرآن کریم یکی از موضوعات بنیادین در عرصه علوم قرآنی و مجموعه علوم و معارف قرآنی است و «علم قرائت» و نیز «علم رسم المصحف» یا «علم مرسوم الخط» جایگاه و نقش مهمی در ارتباط با حفظ اصالت و جاودانگی قرآن به عهده دارند؛ اما از آنجا که اولاً: انبوه روایات اسلامی آکنده از اسرائیلیات و فرآوردههای برخوردهای مذهبی و قوم گرایانه است و ثانیاً با توجه به عدم تدوین درست و اصولی برخی از علوم قرآنی مانند «علم اسباب نزول»، «علم مکی و مدنی»، «علم ناسخ و منسوخ»، «علم جمع و ترتیب قرآن» که به دور از قرآن بهعنوان مأخذ اصلی علوم قرآنی و به دور از آموزههای سیره و سنت نبوی و تعالیم کبار صحابه و ائمه طاهرین تدوین شدهاند؛ و ثانیاً به دلیل فقدان یک نظام روششناختی دقیق در تحلیل و بررسی سنت و سیره نبی اکرم (ص) و متعارف نبودن مطالعه تطبیقی قرآن و سیره بهرغم وفور کتب و رسائل در زمینه سیره نبوی و گسترش نسبی مرزهای دانش و تحقیق در علم قرائات و علم رسمالخط نحوه بنیانگذاری پیامبر اکرم (ص) در دو حوزه قرائت و کتابت قرآن همچنان ناگشوده و حتی ناشناخته مانده است در حالی که توجه به این اصل مهم که آموزش و ترویج قرآن در سیره و سنت نبوی همواره بهعنوان آموزش و ترویج یک زبان مطرح بوده میتواند گرههای کوری که از دیرباز در ارتباط با بنیانگذاری قرائت و کتابت قرآن مطرح بوده است را بگشاید پسزمینههای صدور روایات احرف سبعه نشان میدهد که در صدد تبیین ماهیت قرآن و تیسیر آموزش و آسانگیری در امر قرائت در جهت ترویج و شناخت زبان قرآن است چنانچه قرآن و قرائات دو حقیقت جدای از هم میباشند و منشأ اختلاف در قرائت اختلاف در نزول یا تعدد آن و اختلاف در اقراء یا قرائت پیامبر اکرم (ص) یا ناشی از ابتدایی بودن خط نمیباشد و همچنین متن واحد و کامل قرآن به شکل فعلی و متواتر آن در عهد رسالت پیامبر اکرم (ص) و تحت تعلیم و نظارت دقیق آن حضرت جمع و تدوین و تألیف شده است؛ و رسمالخط آن توفیقی است و مشیت الهی بر آن قرار گرفته که همانند رسم القرائه متن متواتر قرآن جاودانه بماند و بدین ترتیب پیامبر اکرم (ص) ضمن بنیانگذاری قرائت و کتابت قرآن و روشها و شیوههای درست و اصولی آموزش و ترویج آن را نیز بیان و تبیین نمودهاند که مطالعات قرآنی و بینرشتهای در دیگر حوزههای علوم و فنون میتواند به تکمیل و تدقیق پژوهشهای مربوط به آموزش و ترویج قرآن بیانجامد.
کلیدواژهها:قرائت، کتابت، رسم المصحف، (رسمالخط قرآن)، جمع و تدوین.
مقالات مرتبط:
1. نزول یکباره قرآن و بنیانگذاری قرائت، محسن رجبی، علوم قرآن و حدیث، پژوهشهای قرآنی، پاییز 1381، شماره 31، (14 صفحه، از 176 تا 189)
2. راهبردهای آموزش قرآن در سیره نبوی و مقایسهی آن با شیوههای نوین آموزشی، محمدعلی لسانی فشارکی، محسن رجبی، صحیفه مبین، بهار و تابستان 1387، شماره 42، (30 صفحه، از 71 تا 100).
فصول پایاننامه:
این پایاننامه در سه بخش نوشته شده است:
بخش اول «نزول قرآن»:
* فصل اول: نزول دفعی و یکپارچه قرآن: بنیانگذاری قرائت قرآن توسط خداوند
* فصل دوم: تنزیل و ابلاغ تدریجی قرآن در جهت بنیانگذاری تدریجی قرائت قرآن توسط پیامبر اکرم (ص)
بخش دوم «بنیانگذاری قرائت قرآن توسط پیامبر (ص)»:
* فصل اول: ابلاغ قرآن
* فصل دوم: آموزش قرآن
* فصل سوم: ترویج قرآن
* فصل چهارم: «تثبیت قرائت قرآن»
* فصل پنجم با عنوان قرآن واحد و قرائت واحد:
مبحث اول: زبان و لهجه پیامبر اکرم (ص) در قرائت قرآن
مبحث دوم: بررسی جایگاه و زمینههای صدور روایات احرف سبعه (نزول قرآن بر هفت حرف)
بخش سوم «بنیانگذاری کتابت قرآن توسط پیامبر (ص)»:
* فصل اول: رواج خط و ابزار کتابت در عصر نزول و آشنایی اعراب با فن کتاب سازی
* فصل دوم: اهتمام پیامبر (ص) در جهت کتابت قرآن همزمان و موازی با قرائت قرآن